O stosunkach poglądów gnoseologicznych Lenina i Plechanowa. Studia Filozoficzne, nr 1, 27-69, 1960.

# LENIN # epistemologia # PLECHANOW Gieorgij # dane zmysłowe #
TREŚĆ. 1. Klasyczne założenia marksizmu. 2. Trudności hieroglif izmu. 3. Krytyka symbolizmu w pracy Lenina.

Obraz psychiczny a rzeczywistość. Studia Filozoficzne, nr 1, 43-72, 1961.

# poznanie # dane zmysłowe # obraz psychiczny # teoria odbicia #
TREŚĆ. (A) Problemy aktualnych dyskusji. (B) Rzeczywistość obiektywna jako przedmiot poznania. (C) Rzeczywistość obiektywna a człowiek. (D) Ontologiczny stosunek zjawisk psychicznych do jakości obiektywnych. (E) Gnozeologiczny stosunek zjawisk psychicznych do jakości obiektywnych. 

O wykładach z marksistowskiej teorii poznania. [Rec. Martel, Karol. Podstawowe zagadnienia marksistowskiej teorii poznania]. Studia Filozoficzne, nr 6, 163-171, 1961.

Treść poznawcza wrażeń zmysłowych. Warszawa, Książka i Wiedza, 1962.

# jakości / wrażenia zmysłowe # teoria odbicia # LOCKE, John # MALEBRANCHE, Nicolas # marksizm # DEMOKRYT # PAWŁOW, Iwan Pietrowicz #
TREŚĆ. Wstęp. 1. Logiczne przesłanki powstania problemu. 2. Ogólna treść problemu. 3. Ogólne zasady rozstrzygnięcia problemu. 4. Ontologiczna i gnozeologiczna strona problemu. 5. Praktyka - fundament realizmu. 6. Ogólna charakterystyka historii problemu. 7. Aktualności problemu i zadania pracy. I. Problem jakości zmysłowych w realistycznym nurcie przedmarksowskiej filozofii. 1. Początek zagadnienia (Demokryt). 2. Filozofia XVII wieku wobec problemu jakości (Locke, Malebranche). 3. Dyscypliny szczegółowe (fizyka, fizjologia) a problem jakości zmysłowych. 4. Fizjologowie rosyjscy wobec problemów teoriopoznawczych. (a) Punkt wyjścia. (b) Teoria poznania Sieczenowa. (c) Fizjologia I. P. Pawłowa a problemy teorii poznania. II. Spór o jakości zmysłowe w filozofii marksistowskiej. 1. Klasyczne założenia marksizmu. 2. Trudności hieroglifizmu. 3. Krytyka symbolizmu. 4. Walka dwóch nurtów. 5. Nawrót do odrzuconych koncepcji. 6. Wyniki sporu. * Zakończenie. Obraz psychiczny a rzeczywistość.

O "Szkicach filozoficznych" Władysława Krajewskiego. [Rec.]. Studia Filozoficzne, nr 1, 175-179, 1964.

Problemy i pseudoproblemy. Warszawa, Książka i Wiedza, 1964.

# pytanie # sytuacja problemowa # pseudoproblemy # rozstrzygalność # marksizm # egzystencjalizm # neopozytywizm #
TREŚĆ. Od autora. I. Zarys problematyki. 1. Ogólny zarys problematyki. (a) Doniosłość pytań w myśleniu refleksyjnym. (b) Dobre i złe pytania. (c) Selekcja i korektura pytań. (d) Przypuszczalne podstawy selekcji i korektury pytań. 2. Pierwszy zarys problemu w historii filozofii współczesnej. 3. Źródła aktualności tematu w naszych czasach. II. Struktura i zasady poprawnego formułowania pytań. 1. Sytuacja problemowa, problem i pytanie. (a) Działanie ludzkie i myślenie. (b) Myślenie jako rozwiązywanie problemów. (c) Problem - pytanie - pierwsze ogniwo rozumowania. (d) Charakterystyka sytuacji problemowej. (e) Zdania pytajne a zdania nieokreślone. (f) Stany psychiczne poprzedzające sytuację problemową. (g) Emocja intelektualna i patologia pytań. (h) Pytanie - językowy wyraz sytuacji problemowej. (i) Problem a zadanie. (j) Pytanie a odpowiedź właściwa. 2. Klasyfikacja i bliższa charakterystyka pytań. (a) Pytania informacyjne i badawcze. (b) Pytania ogólne i szczegółowe. (c) Pytania istotne i błahe. 3. Logiczno-gramatyczna struktura pytań. (a) Pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia. (b) Kategorialny charakter pytań dopełnienia. 4. Pytania proste i pytania złożone. (a) Złożoność pytań dopełnienia. (b) Prosta struktura pytań rozstrzygnięcia. (c) Rola pytań prostych w eksperymencie naukowym. (d) Pseudoproste pytania rozstrzygnięcia. 5. Kryteria poprawności pytań i zasady ich stawiania. 6. Niewłaściwe pytania w historii nauki. (a) Uwagi wstępne. (b) Problem kwadratury koła. (c) Problem perpetuum mobile. (d) Problem celowości w świecie. III. Zagadnienie pytań w filozofii współczesnej. 1. Marksizm a zagadnienie selekcji problemów niewłaściwych. 2. Neopozytywistyczna koncepcja selekcji problemów. 3. Egzystencjalistyczna metafizyka pytań. 4. Analiza porównawcza i konkluzje.

Radziecka krytyka filozoficzna neopozytywizmu. [Rec. Fiłosofija marksizma i neopozitiwizm. Woprosy kritiki sowriemiennogo pozitiwizma]. Studia Filozoficzne, nr 3, 143-150, 1964.

O twórczości naukowej prof. Narcyza Łubnickiego. Studia Filozoficzne, nr 2, 3-11, 1965.

# ŁUBNICKI, Narcyz # filozofia polska # postulatywizm # praksizm #

Główne zagadnienia i kierunki filozofii. Warszawa, Książka i Wiedza, 1966; wyd. 2 popr. i uzup. 1968; wyd. 3 1969; wyd. 4 1970; wyd. 5 1973.

Zob. wyd. poszerz. 1977.

Psychologia - nauka o człowieku. [Rec. Maruszewski, M. i Reykowski, J. i Tomaszewski, T. Psychologia jako nauka o człowieku]. Studia Filozoficzne, nr 4, 179-186, 1967.

O teorii poznania i poznawania. Podstawowe zagadnienia. Warszawa, PZWS, 1968.

# epistemologia # poznanie / poznawanie # mózg # wrażenia zmysłowe # źródła wiedzy # rozwój wiedzy # nauka #
TREŚĆ. (A) Przedmowa. I. Poznawanie a działania materialne. II. Konieczność informacji w złożonych typach zachowania się. III. Geneza dyspozycji poznawczych. IV. Mózg - materialne podłoże funkcji poznawczych człowieka. V. Treść doznań psychicznych. VI. Poznawcze treści przeżyć. VII. Zagadnienie źródeł wiedzy (kłopoty skrajnego racjonalizmu). VIII. Zagadnienie źródeł wiedzy (kłopoty skrajnego empiryzmu). IX. Tworzenie nauki (obserwacja). X. Tworzenie nauki (wykrywanie prostych zależności - kanony Milla). XI. Tworzenie nauki (twórczość). XII. Tworzenie nauki (budowa teorii). XIII. Tworzenie nauki (teoretyczne sprawdzanie hipotez). XIV. Tworzenie nauki (eksperymentalne sprawdzanie hipotez). XV. Język i struktura nauki. XVI. Prawo rozwoju nauki. XVII. Tworzenie nauki, nauka, nauczanie. XVIII. Wartość i zasadnicze kryterium wartości wiedzy. XIX. Perspektywy rozwoju nauki.

Człowiek - istota twórcza, socjalizm - wartość ludzka. Humanizm socjalistyczny. Wydanie specjalne "Studiów Filozoficznych" z okazji 25-lecia PRL, 419-433, 1969.

# człowiek # praca # twórczość # komunizm #
TREŚĆ. * Rewolucja intelektualna XX wieku: cybernetyka i twórczość. * Praca i autokreacja człowieka. * Wyczerpanie się twórczej inspiracji kapitalizmu. * Ogólnospołeczne czynniki inspirujące. * Komunizm - prawo każdego do istnienia. * Konieczność motywacji ponadindywidualnych - pracy dla wspólnoty, dla narodu.

Czym jest człowiek? Człowiek i Światopogląd, nr 9, 5-24, 1970.

# człowiek # kultura #
TREŚĆ. * Człowiek istota zoopsychiczna. * Człowiek - twórca swego środowiska. * Człowiek - twórca kultury duchowej. * Człowiek - nauczyciel. * Próba konkluzji.

Myślenie twórcze a myślenie wartościująco-krytyczne. Studia Filozoficzne, nr 2, 131-146, 1971.

# twórczość # myślenie # osobowość twórcza #
TREŚĆ. (A) Zapotrzebowanie społeczne na "myślenie". (B) Myślenie ideacyjne i myślenie wartościująco-krytyczne. (C) Typy ideacyjne i wartościujące. (D) Krytycyzm a dyspozycje twórcze umysłu. (E) Maksymalizacja wydajności twórczej człowieka. (F) Proces twórczy jednostki a twórczość kolektywna.

Władza a władza polityczna (państwo). Analiza pojęć. Studia Filozoficzne, nr 4, 67-86, 1971.

# władza # państwo # filozofia polityki # marksizm #
TREŚĆ. 1. Realna podstawa życia społecznego. 2. Władza ogólnospołeczna. 3. Władza polityczna (państwo).

Moralność. Próba analizy pojęcia. Człowiek i Światopogląd, nr 2, 5-30, 1972.

# moralność # normy moralne # postęp moralny #
TREŚĆ. * System czynów i postaw. * System norm. * Sankcje moralne. * Osobowość moralna. * Próba definicji. * Pozamoralne uwarunkowania moralności. * Naukowe i pozanaukowe traktowanie moralności. * Rozwój moralności.

Działanie, praktyka, poznanie. Studia Filozoficzne, nr 1, 95-118, 1972.

# działanie # praktyka # poznanie # teoria a praktyka #
ABSTRAKT. Jedność świata realizuje się we wzajemnych oddziaływaniach zróżnicowanych postaci materii. Charakter wzajemnych oddziaływań między określoną postacią materii a innymi jej postaciami zależy od stopnia uorganizowania pierwszej w stosunku do drugich. Gdy uorganizowanie obu współdziałających członów jest współmierne, wówczas ich wzajemne oddziaływania są bliskie pełnej wzajemności, są bliskie pełnej symetrii. W miarę jednak wzrostu uorganizowania określonej postaci materii względem innych jej postaci ich wzajemne oddziaływanie przybiera odpowiednio coraz bardziej asymetryczny charakter, nadając stopniowo jednej stronie tego współdziałania charakter podmiotu, drugiej zaś - charakter przedmiotu działania. W oparciu o tę ogólną ideę artykuł rozważa przejście od oddziaływania do działania i od działania do działania praktycznego, próbując jednocześnie pokazać wzajemne relacje między działaniem praktycznym a teoretycznym.

Problemy teorii odkrycia naukowego. Studia Filozoficzne, nr 7-8, 129-139, 1972.

# odkrycie naukowe # metodologia nauki #

Praesente medico nihil nocet. (Głos w dyskusji "Filozofia państwa i polityki"). [Polemika z: Jankowski, Henryk]. Studia Filozoficzne, nr 10, 167-170, 1972.

# filozofia polityki # państwo #

W sprawie treści doznań zmysłowych. [Polemika z: Mejbaum, W. Rekonstrukcja teorii odbicia w dziedzinie postrzegania zmysłowego]. Studia Filozoficzne, nr 9, 129-140, 1973.

# doznania zmysłowe # teoria odbicia #

Eksterioryzacja jako droga autokreacji i środek samopoznania człowieka. Studia Filozoficzne, nr 1, 5-15, 1974.

# eksterioryzacja # autokreacja # samoświadomość #
TREŚĆ. 1. Jedność zewnętrznego i wewnętrznego świata człowieka. 2. Eksterioryzacja - droga autokreacji człowieka. 3. Eksterioryzacja a samopoznanie człowieka.

Wykłady z materializmu dialektycznego. (Ontologia). Studia Filozoficzne, nr 1, 149-162, 1974.

# ontologia # materializm dialektyczny #
TREŚĆ. Wykład I: Narodziny filozofii i jej powołanie. Wykład II: Swoistość postawy i problematyki filozoficznej. Wykład III: Zasadniczy problem filozofii. Wykład IV: Poszukiwanie materialnej jedności świata.

Wykłady z materializmu dialektycznego (II). (Ontologia). Studia Filozoficzne, nr 2, 149-161, 1974.

# ontologia # materializm dialektyczny #
TREŚĆ. Wykład V: Leninowskie pojęcie materii. Wykład VI: Zmienność materii i źródła zmienności. Wykład VII: Czaso-przestrzenne istnienie materii. Wykład VIII: Filozoficzne problemy determinizmu.

Wykłady z materializmu dialektycznego (IX, X). Studia Filozoficzne, nr 3, 163-177, 1974.

# poznanie # działanie # materializm dialektyczny #
TREŚĆ. Wykład IX: Pierwotność działania wobec poznawania. Wykład X: Ludzkie poznanie odpowiada potrzebom ludzkiego życia.

Wykłady z materializmu dialektycznego (XI i XII). Studia Filozoficzne, nr 4, 137-152, 1974.

# materializm dialektyczny # epistemologia #
TREŚĆ. XI. Przesłanki właściwego pytania o źródła wiedzy ludzkiej. 2. Przesłanki tradycyjnego sporu o źródła wiedzy.

Wykłady z materializmu dialektycznego (XIII i XIX). Studia Filozoficzne, nr 5, 139-152, 1974.

# poznanie # prawda # materializm dialektyczny #
TREŚĆ. Wykład XIII: Przedmiot ludzkiego poznania. Wykład XIX: Istota prawdy i jej ostateczne kryterium.

50-lecie działalności naukowej i nauczycielskiej prof. dra Narcyza Łubnickiego. (Przemówienie w czasie zebrania jubileuszowego w UMCS). Studia Filozoficzne, nr 10, 79-83, 1974.

# ŁUBNICKI, Narcyz #

Filozoficzne i ogólnometodologiczne problemy badania środowiska ludzkiego. Studia Filozoficzne, nr 12, 3-15, 1974.

# środowisko ludzkie # filozofia człowieka #

Uwagi o "Elementach marksistowskiej metodologii humanistyki". Studia Filozoficzne, nr 1, 67-77, 1975.

# marksizm # metodologia humanistyki # idealizacja # aktywizm #

Człowiek i jego struktura materialna oraz swoista natura i funkcje jego psychiki. Studia Filozoficzne, nr 3, 147-169, 1975.

# natura ludzka # praca # antropologia filozoficzna #
TREŚĆ. 1. Światopoglądowe znaczenie wiedzy o człowieku. 2. Nasz wszechświat. 3. Życie. 4. Najwyższe formy świata zewnętrznego. 5. Swoiste cechy gatunku homo sapiens. 6. Ręka. 7. Praca i przedłużenie rąk. 8. Homo animal sociale. 9. Mózg ludzki. 10. Konieczność myślenia pojęciowego. 11. Swoistość ludzkiego języka. 12. Skok w rozwoju dyspozycji czysto poznawczych. 13. Człowiek - twórca kultury.

Doświadczenie a jedność materialna świata. Studia Filozoficzne, nr 6, 3-14, 1975.
Z dyskusji nad "Doświadczeniem i materialną jednością świata. [Odpowiedź na zarzuty Antoniego Stępnia, Andrzeja Bronka, Jarosława Szczepańskiego i Jana Czerkawskiego]. Studia Filozoficzne, nr 7, 59-66, 1975.

# jedność świata # materializm # doświadczenie #
ABSTRAKT. Artykuł wychodzi od stwierdzenia, że każdy układ żywy (w tym i człowiek) trwa i rozwija się poprzez swoisty związek ze swym materialnym środowiskiem. Każdy układ żywy powiązany jest ze środowiskiem kanałami "mocnymi", przez które realizuje się proces wymiany materii życiowo ważnej dla układu. W przypadku niejednoznaczności życiowej tych "mocnych" kanałów, w przypadku ich zmienności (zależnej od przemian środowiskowych) trwanie rozwój układu zależy od takiego sterowania zachowaniem się układu, które minimalizuje dopływ "mocnych" oddziaływań szkodliwych i maksymalizuje dostęp "mocnych"" oddziaływań życiotwórczych; konieczne jest wtedy właściwe sterowanie układem. Warunkiem zaś działalności samosterującej jest adekwatna informacja o zmieniającym się środowisku i dyspozycje do jej zdobywania. Konieczność więc zdobywania informacji o otoczeniu jest wynikiem jedności materialnej układu żywego z jego materialnym środowiskiem. Teza druga artykułu głosi, że warunkiem realizacji powyższej konieczności jest system materialnych więzi "słabych" między układem żywym a jego środowiskiem. Teza trzecia stwierdza, że warunkiem informacyjnej nośności więzi "słabych" jest ich powiązanie z więziami "mocnymi". Teza czwarta wreszcie i główna przyjmuje, że wszelkie wypowiedzi o "bytach absolutnie izolowanych od świata materialnego" są informacyjnie puste; ich informacyjna treść odnosi się faktycznie do przedmiotów materialnych, ich własności, stosunków między nimi lub ich funkcji.

Przemówienie uzasadniające nadanie doktoratu honorowego UMCS prof. dr. Aleksandrowi R. Łurii. Studia Filozoficzne, nr 8, 153-157, 1975.

Pośredni charakter percepcji. Studia Filozoficzne, nr 12, 109-114, 1975.

# percepcja # epistemologia #

Wolność i konieczność. Studia Filozoficzne, nr 10-11, 52-60, 1976.

# wolność # konieczność # postęp społeczny #

Główne zagadnienia i kierunki filozofii. Wyd. 6 poszerz. Warszawa, Książka i Wiedza, 1977.

# filozofia - podręczniki i antologie #
TREŚĆ. I. Zagadnienia wstępne. 1. Co to jest filozofia? 2. Problemy i kierunki filozofii. 3. Struktura filozofii. 4. Powstanie i ewolucja treści filozofii. II. Ontologia. 1. Kierunki filozofii (ontologii). 2. Pojęcie materii. 3. Przestrzenno-czasowe istnienie materii. 4. Czas ludzki a treść i zmienność ludzkiego życia. 5. Ruch - atrybut materii. 6. Zagadnienie początku wszechświata. 7. Zagadnienie rozwoju. 8. Pojęcie związku przyczynowego. 9. Determinizm a indeterminizm. 10. Determinizm a zagadnienie wolności. 11. Kauzalizm a finalizm. 12. Materia a psychika. III. Gnozeologia. 1. Pojęcie zachowania się. 2. Całościowy charakter ludzkiego zachowania się. 3. Obiektywne rezultaty ludzkiej aktywności. 4. Człowiek - podmiot poznawania i twórca nauki. 5. Poznawcze treści przeżyć psychicznych, czyli zagadnienie przedmiotu ludzkiej wiedzy. 6. Spór o źródła wiedzy. 7. Obserwacja i opis. 8. Ustalanie zależności miedzy faktami. 9. Struktura i funkcja teorii naukowej. 10. Sprawdzanie teorii - hipotez. 11. Teoria prawdy. 12. Perspektywy rozwoju nauki.

Ciągłość i nieciągłość ludzkiego poznania. Studia Filozoficzne, nr 2, 3-15, 1977.

# poznanie / poznawanie # rozwój wiedzy #
TREŚĆ. (A) Ciągłość a przerywistość ludzkiego poznania. (a) Kontynualizm. (b) Dyskontynualizm. (B) Pozytywne przesłanki krytyki kontynualizmu i dyskontynualizmu. (a) Dyskontynualizm potoczny. (b) Dyskontynualizm jako ideologia. (c) Dyskontynualizm poziomy (historyczny).

Poznanie a materialne warunki życia społecznego. Studia Filozoficzne, nr 5, 5-15, 1977.

# poznanie # socjologia wiedzy # rozwój człowieka # marksizm #

Ruch - forma istnienia materii. Studia Filozoficzne, nr 6, 115-120, 1977.

# ruch # materia #

Przemówienie końcowe. [Ogólnopolski Zjazd Filozoficzny, 1977]. Studia Filozoficzne, nr 12, 69-74, 1977.

Narodziny filozofii. Studia Filozoficzne, nr 12, 143-159, 1977.

# filozofia # kultura starożytnej Grecji # filozofia a religia #
TREŚĆ. (A) Etymologiczne i realne znaczenie słowa "filozofia". (B) Rozwój realnej treści słowa "filozofia".

Życie ludzkie jako dobro i miara wartości. Studia Filozoficzne, nr 4, 23-33, 1978.

# aksjologia # życie człowieka (ludzkie) # wartość moralna #
TREŚĆ. 1. Relacja aksjologiczna i jej człony. 2. Życie ludzkie jako wartość. 3. Życie ludzkie jako wartość moralna. 4. Składniki i uwarunkowania życia ludzkiego (dobro jako system wartości). 5. Konflikt moralny - konflikt społeczny. 6. Dialektyka dobra i zła.

Filozofia w szkole: wartości oferowane i warunki skutecznego funkcjonowania. Studia Filozoficzne, nr 5, 25-33, 1978.

# nauczanie filozofii # społeczna rola filozofii #

Działalność twórcza człowieka. Studia Filozoficzne, nr 10, 25-34, 1978.

# twórczość # człowiek #
TREŚĆ. * Sytuacja problemowa. * Problemy algorytmiczne a problemy twórcze. * Czy możliwa jest teoria twórczości? * Konieczność twórczości. * Dodatek: Zbędność - warunek rozwoju (także twórczości). Zbędność a możliwość.

Marksistowska koncepcja filozofii. Studia Filozoficzne, nr 11, 127-144, 1978.

# marksizm # filozofia # filozofia a nauka # praktyka #

Problemy teorii umysłu w świetle efektów komisurotomii. Studia Filozoficzne, nr 9, 127-143, 1979.

# umysł # mózg # świadomość # działanie #

Współczesne teorie umysłu. "Teoria identyczności". Studia Filozoficzne, nr 1, 3-21, 1980.

# umysł # problem psychofizyczny # teoria identyczności # ARMSTRONG, David Malet #

Przewidywalność, wyjaśnialność, emergencja. Studia Filozoficzne, nr 8, 97-104, 1980.

# rozwój # emergencja # materializm dialektyczny #

Przeciwdziałanie jako składowa aktywności ludzkiej. Studia Filozoficzne, nr 7-8, 11-16, 1981.

# działalność # sens życia, dziejów #

Epistemologia Ludwika Flecka. Studia Filozoficzne, nr 5-6, 65-77, 1982.

# FLECK, Ludwik # epistemologia # rozwój nauki # socjologia wiedzy #
TREŚĆ. 1. Ludwik Fleck jako filozof redivivus. 2. Historyzm epistemologiczny. 3. Kolektywizm epistemologiczny. 4. Paradygmatyczność poznania. 5. Stylizacja postrzegania i obserwacji. 6. Niekompetencja i adwerbalność.

Praca ludzka i jej twórcza moc. Studia Filozoficzne, nr 4, 19-32, 1983. Cackowski, Zdzisław.

# praca # MARX, Karl # rozumność # antropogeneza #
ABSTRAKT. Marksowska filozofia pracy ma zasadnicze znaczenie dla badań nad procesem antropogenezy i antropoewolucji. Uczestniczy ona w sporze, którego początki sięgają Anaksagorasa i Arystotelesa. Pierwszy z nich wywodził najwyższy przejaw człowieczeństwa - rozumność z rozwoju ludzkiej ręki, działania przedmiotowego, drugi - przeciwnie - uważał rozumność za pierwotną przesłankę działania przedmiotowego. Filozofia Marksa jest kontynuacją linii Anaksagorasa. Artykuł zawiera wyjaśnienie tezy, wedle której rozumność człowieka jest konieczną konsekwencją rozwoju ludzkiej działalności przedmiotowej i społecznej, pokazuje także społeczne warunki, które prowadzą do dezintegracji pracy, do rozpadu jej konstytutywnych elementów: trudu, motywu, celu i efektu (wytworu).

[Autobiogram]. Ruch Filozoficzny, nr 2-3, 228-234, 1984. Cackowski, Zdzisław.

# autobiogram # filozofia polska #

Działanie, przeciwdziałanie, wartościowanie. Studia Filozoficzne, nr 12, 35-46, 1988.

 # działanie # wartościowanie #
TREŚĆ. 1. Działanie. 2. Przeciwdziałanie. 3. Działanie a przeciwdziałanie. 4. Wartości.