z: Żytkow, Jan M. O redukcji mechaniki klasycznej do relatywistycznej. Studia Filozoficzne, nr 8-9, 185-196, 1978.

# redukcja teorii # mechanika klasyczna # szczególna teoria względności # metodologia nauki #
TREŚĆ. (A) Wprowadzenie. 1. Dlaczego wybieramy warunek v«c? 2. Wnioskowanie przybliżone. 3. Określenie redukcji. 4. O redukowalności teorii czasoprzestrzeni. 5. O redukowalności kinematyki i dynamiki. 6. Uwagi końcowe. (B) Bibliografia.

Kryterium istnienia przedmiotów nieobserwowalnych. Studia Filozoficzne, nr 5-6, 3-21, 1985.

# filozofia nauki # istnienie # wyjaśnianie naukowe # terminy teoretyczne #
TREŚĆ. 1. Wprowadzenie. 2. Uzasadnienie istnienia atomów przez Daltona. 2.1. Teoria atomistyczna Daltona. 2.2. Wyjaśnienie praw stechiometrycznych. 2.3. Podsumowanie. 3. Metody detekcji śladowej uzasadniania istnienia cząstek. 3.1. Prawa użyte do uzasadniania1 istnienia cząstek. 3.2. Uzasadnienie istnienia cząstek jonizujących. 3.3. Podsumowanie. 4. Ogólna postać i odmiany kryterium eksplanacyjnego. 4.1. Język. 4.2. Postać kryterium eksplanacyjnego. 4.3. Odmiany kryterium eksplanacyjnego.

Kryteria istnienia w naukach przyrodniczych. Studia Filozoficzne, nr 7, 3-18, 1985.

# filozofia nauki # istnienie # wyjaśnianie naukowe # zdania obserwacyjne #
TREŚĆ. 1. Wprowadzenie. 2. Język. 3. Zdanie obserwacyjne. 4. Kryterium obserwacyjne. 5. Kryterium eksplanacyjne. 6. Porównanie kryteriów obserwacyjnego i eksplanacyjnego. 6.1. Podobieństwa. 6.2. Postać ogólna kryterium istnienia. 6.3. Różnice między kryteriami. 7. Prawomocność kryterium eksplanacyjnego. 7.1. KE typu przyczynowego. 7.2. KE typu strukturalnego. 8. Uwagi końcowe.

O ontycznym statusie własności dyspozycyjnych. Studia Filozoficzne, nr 10, 69-82, 1986.

# dyspozycja # własność / cecha # epistemologia # ontologia # realizm naukowy #
ABSTRAKT. Przedstawiamy wybrane rozstrzygnięcia problemu własności dyspozycyjnych, sprowadzanego, podobnie jak w większości istniejących ujęć, do kwestii ontycznego statusu tych własności oraz analizujemy uzasadnienia postulowanych tez ontologicznych. Rozważane są stanowiska D. M. Armstronga, M. Bungego, G. Ryle’a oraz ontologiczne interpretacje Carnapowskiej koncepcji terminów dyspozycyjnych. Wykazujemy, że uzasadnienia tez ontologicznych są często niepoprawne, a zawsze wątpliwe i łatwe do podważenia, rozważania są prowadzone w warstwie epistemologicznej i opierają się na argumentach jedynie teoriopoznawczych. Sytuacja ta oraz charakter pierwotnego filozoficznego problemu własności dyspozycyjnych dowodzą, że problem ten nie powinien być ujmowany jako pytanie o ontyczny status dyspozycji, lecz epistemologicznie - jako zagadnienie epistemologicznego statusu własności dyspozycyjnych.

Współczesna fizyka jako źródło epistemologicznych inspiracji. [Rec. Teorija poznanija i sowriemiennaja fizika. Saczkow, Ju. W. (red.)]. Studia Filozoficzne, nr 1, 182-187, 1987. Czarnocka, Małgorzata.

# epistemologia #

Epistemiczny status własności dyspozycyjnych. Studia Filozoficzne, nr 2, 21-32, 1987.

# dyspozycja # epistemologia # własność / cecha #
ABSTRAKT. Problem dyspozycji jest sprowadzony w pracy do epistemologicznej kwestii ich poznawczego statusu. Analizując najpowszechniejsze naukowe i zdroworozsądkowe intuicje dotyczące dyspozycji, wykazujemy, że dyspozycje są wyodrębnione poznawczo spośród innych własności. Są własnościami o specyficznym dla nich, podwójnie pośrednim sposobie ich obserwacyjnej poznawalności. Na podstawie wyników dotyczących dyspozycji twierdzimy, że zbiór własności nieobserwowalnych nie jest epistemicznie jednorodny; zawiera cztery podzbiory własności o odmiennych epistemicznych statusach.

Obserwacja a eksperyment. Studia Filozoficzne, nr 4, 117-131, 1989.

# obserwacja # eksperyment # metodologia nauki #
TREŚĆ. W artykule rozważana jest kwestia dystynkcji obserwacja - eksperyment. W pierwszej części krytycznie analizujemy trzy najważniejsze filozoficzne koncepcje podstawy rozróżnienia pomiędzy obserwacją a eksperymentem (tj. koncepcje: kontrolowalności warunków, fizycznej aktywności podmiotu oraz sztuczności przedmiotu). W drugiej części pacy proponujemy konkurencyjna wobec zastanych w literaturze przedmiotu rozstrzygnięcie kwestii obserwacja a eksperyment, redukujące podstawę rozróżnienia do różnicy stopnia dynamiki w konstruowaniu układu obserwacyjnego w porównaniu z eksperymentalnym. Postulowana w pracy koncepcja dystynkcji wprowadza tezę o ciągłości przejścia od obserwacji do eksperymentu w miejsce tezy o istnieniu dychotomicznego podziału zbioru doświadczeń.

O typach kryteriów istnienia. Studia Filozoficzne, nr 12, 37-45, 1989.

# istnienie # epistemologia # ontologia #
ABSTRAKT. Na podstawie wprowadzonego i rozpatrywanego w pracy podziału rekonstruowanych w filozoficznej literaturze przedmiotu kryteriów istnienia obiektów fizycznych na ontologiczne i epistemologiczne analizowana jest kwestia poprawności kryteriów obu typów. Wykazana zostaje teza, że jedynie kryteria epistemologiczne są poprawne, natomiast wszelkie ontologiczne są oparte na fałszywym przekonaniu (o różnej predyspozycji egzystencjalnej poszczególnych własności ontycznych obiektów), a ponadto ich użycie implikuje spekulatywność teorii ontologicznych.

Obserwacja bezpośrednia. Studia Filozoficzne, nr 1, 155-167, 1990. Czarnocka, Małgorzata.

# filozofia nauki # obserwacja #
ABSTRAKT. Przedmiotem analizy jest charakter i epistemologiczna ranga dychotomicznego podziału zbioru obserwacji na bezpośrednie oraz pośrednie wprowadzonego w filozofii nauki. Dowodzimy, że pojęcie obserwacji bezpośredniej jest wieloznaczne, rekonstruując jego trzy podstawowe rozumienia. Wykrywamy wspólne intuicje tkwiące u źródeł wyeksplikowanych pojęć, wprowadzając pojęcia pośredników poznawczych dwóch typów: przegród i mediatorów. Tak pojęciowo wyposażeni dyskutujemy krytycznie obiegowo intuicyjnie akceptowaną tezę o wyższości obserwacji bezpośredniej względem pośredniej.

Kryteria istnienia abstraktów. Colloquia Communia, nr 1-3(54-56), 167-187, 1991.

# filozofia nauki # filozofia matematyki # istnienie # abstrakty #
TREŚĆ. 1. Pojęcie abstraktu. 2. Podział abstrakty empiryczne - abstrakty matematyczne. 3. Abstrakty matematyczne - stanowiska w kwestii ontycznej natury przedmiotów matematycznych. 4. Kryteria istnienia obiektów matematycznych. 4.1. Intuicjonistyczne kryteria istnienia. 4.2. Neoplatońskie kryteria istnienia. 5. Ontyczny status abstraktów empirycznych - stanowisko. 6. Kryteria istnienia abstraktów empirycznych. 6.1. Klasyczne kryteria w sporach ontologicznych. 6.2. Kryteria istnienia dla abstraktów egzemplifikowanych. 6.3. Kryteria istnienia abstraktów nieegzemplifikowanych. 7. Wnioski.