Ingardenowska koncepcja eliminacji “petitio principii" z teorii poznania. Studia Filozoficzne, nr 12, 31-44, 1980.

# epistemologia # INGARDEN, Roman # błędy logiczne #

Idea bezzałożeniowości w filozofii Arystotelesa. Studia Filozoficzne, nr 1, 3-18, 1984.

# ARYSTOTELES # bezzałożeniowość # poznanie bezpośrednie #
ABSTRAKT. Idea (resp. Postulat czy nawet więcej - zasada lub wymóg) bezzałożeniowości żywo zaprząta umysły także dwudziestowiecznych teoretyków poznania. Współczesnym kierunkiem epistemologii, który z całym teoretycznym rygoryzmem usiłuje jej hołdować, jest nade wszystko kierunek fenomenologiczny, zwłaszcza w jego odmianie ortodoksyjnej, najbliższej Husserlowskiemu transcendentalizmowi. Inspiracji teoretycznej dla modelu poznania bezzałożeniowego usiłuje się najczęściej doszukiwać nie wykraczając poza nowożytność - poza motywy sceptycyzmu Descartesa. Zamierzam tymczasem tu pokazać, iż idea bezzałożeniowości (das Prinzip der Voraussetzungslosigkeit - jak mówił Husserl) ma swe korzenie sięgające znacznie głębiej nie tylko inaugurującego nowożytny racjonalizm kartezjanizmu.

Idea bezzałożeniowości. Kilka ważnych epizodów z nowożytnej fazy jej dziejów. Studia Filozoficzne, nr 1, 47-66, 1987.

# bezzałożeniowość # filozofia nowożytna #
ABSTRAKT. Artykuł stanowi próbę rekonstrukcji niektórych (mało znanych, choć ważnych) epizodów z nowożytnych dziejów idei bezzałożeniowości. Autor dostrzega i omawia trojakiego rodzaju okoliczności, jakie zadecydowały o szczególnym zainteresowaniu ideą badań bezzałożeniowych właśnie w epoce nowożytnej. Są to: 1) powstanie i rozwój nowożytnego ideału nauki, urzeczywistnienie którego zdawało się naruszać "zasadę badań bezzałożeniowych" (das Prinzip der voraussetzungslose Forschung); 2) aspiracje filozofii Heglowskiej do bezzałożeniowego ugruntowania poznania; 3) okoliczności towarzyszące wejściu do powszechnego (filozoficznego i pozafilozoficznego) obiegu terminu "bezzałożeniowość" (Voraussetzungslosigkeit).

Główne pojęcia bezzałożeniowości. Studia Filozoficzne, nr 2, 3-19, 1987.

# bezzałożeniowość # proces badawczy # metodologia filozofii #
ABSTRAKT. Autor wyróżnia, precyzuje i omawia pięć podstawowych znaczeń, w których pojęcie bezzałożeniowości (Voraussetzungslosigkeit) zwykło się pojawiać w dotychczasowej literaturze filozoficznej. Idea badań bezzałożeniowych oznaczała więc: 1. konieczność wyzbycia się wszelkich absolutnych założeń (Voraussetzungen) w sytuacji kiedy usiłujemy odnaleźć Archimedesowy punkt oparcia dla nauki , filozofii lub wiedzy w ogóle; 2. potrzebę eliminowania z badań naukowych "założeń dogmatycznych", czyli przesądów i uprzedzeń (Vorurteilen); 3. konieczność uniknięcia błędu petitio principii w sytuacji, gdy precyzujemy katalog "zdań pierwszych" teorii lub nauki; 4. neutralny aksjologicznie "czysty opis" danych w doświadczeniu faktów (Wertvorurteilslosigkeit); 5. wolność nauki, tj. przede wszystkim wolność myśli i słowa naukowego oraz wolność wyboru metody i problematyki.

Epistemologiczny sens idei bezzałożeniowości oraz inne aspekty problematyki bezzałożeniowego fundowania wiedzy. Studia Filozoficzne, nr 3, 19-33, 1988. Dębowski, Józef.

# bezzałożeniowość # epistemologia #
ABSTRAKT. Artykuł stanowi próbę uporządkowania podstawowych pojęć bezzałożeniowości. W tym celu autor proponuje zajęcie dwu punktów widzenia: jakościowego (szukamy wówczas odpowiedzi na pytanie, co rozumiemy przez pojęcie "założenie") i ilościowego (bierzemy wtedy pod uwagę stopień radykalności głoszonych programów). Opcja pierwsza pozwala dostrzec i wyodrębnić główne aspekty problematyki bezzałożeniowego fundowania poznania: epistemologiczny, logiczny, metodologiczny, socjologiczny i aksjologiczny. Przyjęcie natomiast ilościowego punktu widzenia pozwala zestawić funkcjonując w filozofii ideały poznania bezzałożeniowego w zależności od rozległości stojącego przed założeniem "bez...". Decydujące jednak znaczenie w powzięciu ideału bezzałożeniowo ugruntowanego systemu wiedzy miał motyw ściśle epistemologiczny.

Husserl i poszukiwanie pewności (ciąg dalszy sporu o zasadę racjonalizującą drogę filozoficzną Husserla). [Rec. Kołakowski, Leszek. Husserl i poszukiwanie pewności]. Colloquia Communia, 2(43), 163-175, 1989. Dębowski, Józef.

# HUSSERL, Edmund # pewność #