Sens poznawczy kartezjańskiego wątpienia. Studia Filozoficzne, nr 7, 45-58, 1978.

# DESCARTES, René # wątpienie # epistemologia #
TREŚĆ. I. "Sprzeczności kartezjańskie". II. Kartezjański porządek myślenia. III. Hipotetyczny kontekst odkrycia i aksjomatyczny kontekst uzasadnienia. (A) Poziom ustaleń logicznych. (B) Poziom ustaleń metodologicznych. IV. Kontekst odkrycia i uzasadnienia "Cogito, ergo sum".

W kręgu intelektualizmu i naturalizmu francuskiego XVII i XVIII wieku. Studia Filozoficzne, nr 3, 129-150, 1984. Drozdowicz, Zbigniew.

# filozofia nowożytna # filozofia francuska # intelektualizm # naturalizm #
ABSTRAKT. Rozważania niniejsze zmierzają do ukazania dwóch zasadniczo różnych postaw, które pojawiły się w filozofii i nauce francuskiej XVII i XVIII wieku, tj. postawy intelektualistycznej i naturalistycznej. Pierwsza z nich do największego znaczenia doszła w XVII stuleciu, notując swoje najpoważniejsze sukcesy w matematyce oraz tych dyscyplinach, w których można było zastosować matematyczne metody. W aspekcie krytycznym postawa ta była zdecydowanie antynaturalistyczna. Druga z nich pojawiła się wprawdzie w XVII stuleciu, jednak do największego znaczenia doszła w stuleciu następnym, doprowadzając do dynamicznego rozwoju m.in. tzw. historii naturalnej. Ona z kolei w swoim aspekcie krytycznym była zdecydowanie antyintelektualistyczna. Nie ulega wątpliwości, że w ramach obydwu typów postaw występowało zróżnicowanie na szereg ich wariantów - tutaj prezentowane są jedynie po dwa warianty dla każdego z typów, ale było ich znacznie więcej. Nie ulega także wątpliwości, że pomimo wyraźnej opozycyjności tych postaw, zbiegały się one w niektórych ze swoich konsekwencji, i to niekiedy wbrew najgłębszym intencjom ich przedstawicieli; podana tutaj lista tych zbieżności jest daleka od kompletności. Swoistością proponowanego tutaj ujęcia intelektualizmu i naturalizmu jest traktowanie ich przede wszystkim jako określonego typu postawy oraz charakteryzowanie tych postaw poprzez kształtujące je stany psychiczne (nastawienia, oczekiwania, pragnienia itd.). Nie znaczy to, że intelektualizmu i naturalizmu nie można ujmować i charakteryzować z innego punktu widzenia - np. światopoglądowego lub społecznego. Jeśli zatem przyjąłem taki, a nie inny, to tylko dlatego, że po pierwsze wydaje mi się on interesujący, a po drugie nie posiada w literaturze systematycznych opracowań.

Świat dwuwymiarowy, czyli o optyce ekstremistycznej. Studia Filozoficzne, nr 11, 123-142, 1987.

# teizm # ateizm # tradycjonalizm # socjalizm #
ABSTRAKT. Prezentowane tutaj typy ekstremizmu uwikłane były w szeroki kontekst uwarunkowań kulturowych. Pierwszy z nich - teistyczny - wypłynął na fali kontrreformacji francuskiej, stanowiąc najbardziej żarliwą formę wiary. Drugi - ateistyczny - wypłynął na fali popularnego w okresie francuskiego Oświecenia naturalizmu, stanowiąc zdecydowaną opozycję wobec tego wszystkiego, co niosła ze sobą religia. Trzeci - tradycjonalistyczny - jest mocno osadzony w Restauracji francuskiej, stanowiącej wielką ofensywę sił "starej" Francji (feudalnej), przeciwko siłom Francji "nowej" (kapitalistycznej). W końcu czwarty - socjalistyczny - narodził się na gruncie przednaukowego socjalizmu francuskiego, stanowiącego opozycję nie tylko przeciwko siłom "starej" Francji, ale i w znacznej mierze "nowej". Pomimo radykalnych różnic między nimi ekstremizmy te dają w efekcie dosyć podobne obrazy świata - są to obrazy świata dwuwymiarowego, dzielącego się w ostry sposób na pozytywny i negatywny.