Racjonalistyczno-fenomenalistyczna i materialistyczna koncepcja związku przyczynowego a indeterminizm. Studia Filozoficzne, nr 5, 101-113, 1977. Gierasimiuk, Jerzy.

# związek przyczynowo-skutkowy # ŁUKASIEWICZ, Jan # indeterminizm # materializm dialektyczny #
ABSTRAKT. W niniejszym artykule, przyjmując za punkt wyjścia i podstawę główne tezy materializmu dialektycznego, starałem się pokazać niekonsekwencje zarówno skrajnie podmiotowej (substancjalnej), jak też skrajnie przedmiotowej (materialistyczno-mechanistycznej) interpretacji istoty związku przyczynowego, wynikającej z niedialektycznego, jednopoziomowego ujęcia relacji determinizm-indeterminizm, tzn. z potraktowania indeterminizmu jako prostej antytezy determinizmu. Trudności tych można, jak sądzę, uniknąć, traktując relację zachodzącą pomiędzy determinizmem a indeterminizmem jako relację część-całość. Za wskazówkę metodologiczną posłużył mi tutaj historycznie stwierdzony fakt istnienia obiektywnych tendencji do destrukcji tych koncepcji związku przyczynowego, które zostały hermetycznie odgrodzone od kontekstu empirycznego, czego klasycznym wyrazem jest "zwrot" ku indeterminizmowi Łukasiewicza, w sytuacji gdy ujęcie deterministyczne stawało się praktycznie nieprzydatne i teoretycznie bezpłodne, stąd teoretyczna doniosłość usytuowania indeterminizmu na innym poziomie niż ten, na którym sytuowano determinizm. Często bowiem, ilekroć jakaś koncepcja deterministyczna napotkała zasadnicze trudności, "zwrot" ku indeterminizmowi był oznaką kryzysu, a także niezbędnym warunkiem jego przezwyciężenia i sformułowania koncepcji adekwatnie odzwierciedlającego obiektywny stan rzeczy.

PRZEKŁAD. Heidegger, Martin. Drogi lasu. Warszawa, Aletheia, 1997.