Na marginesie książki Cornfortha. [Rec. Cornforth, Maurice. Nauka przeciw idealizmowi...]. Studia Filozoficzne, nr 1, 1957, 196-200.

Czynna rola abstrakcyjnego myślenia w ujęciu Ernsta Cassirera. Studia Filozoficzne, nr 1, 175-208, 1958.

# CASSIRER, Ernst # poznanie # neokantyzm # hipoteza #
TREŚĆ. 1. Kantowska koncepcja formy poznania w interpretacji Cassirera. 2. Analiza niektórych metodologicznych koncepcji E. Cassirera. Czy abstrakcja naukowa polega przede wszystkim na tworzeniu hipotez?

Zagadnienie powtarzalności jako cechy prawidłowości koegzystencjalnych i przyczynowych w ujęciu Arthura Papa i Philippa Franka. Studia Filozoficzne, nr 4, 54-88, 1958.

# PAP, Arthur # FRANK, Philipp # prawidłowość # przyczynowość #
TREŚĆ. 1. Charakterystyka prawidłowości koegzystencjalnych przez A. Papa. 2. Prawidłowości przyczynowe w ujęciu Arthura Papa. 3. Dwa pojęcia szczegółowych praw przyczynowych u Ph. Franka. 4. Jak się dochodzi w naukach szczegółowych do sformułowania i uzasadnienia pewnego prawa przyczynowego?

O pojęciu czynnej roli intelektu. Studia Filozoficzne, nr 6, 107-130, 1960.

# intelekt # epistemologia # filozofia analityczna # marksizm #
TREŚĆ. 1. Pojęcie czynnej roli intelektu w filozofii analitycznej. 2. Czynna rola intelektu w świetle założeń gnoseologii marksistowskiej.

W sprawie sporu o usprawiedliwienie indukcji. Studia Filozoficzne, nr 2, 145-172, 1961.

# indukcja # materializm dialektyczny # poznanie #
TREŚĆ. 1. Wstęp. 2. O pojęciu orientacji szczegółowej. 3. O pojęciach orientacji ogólnej i quasi-indukcji. 3. Zasada jednostajności przyrody. Pojęcie orientacji uniwersalnej.

Próba neurofizjologicznego usprawiedliwienia indukcji. Studia Filozoficzne, nr 3, 189-201, 1962.  

# indukcja # PAWŁOW, Iwan Pietrowicz # neurofizjologia # epistemologia #

Koncepcja intuicji w historii filozofii nowożytnej. [Rec. Asmus, W. F. Probliema intuicji w fiłosofii i matiematikie]. Studia Filozoficzne, nr 2, 115-134, 1964.

O usprawiedliwieniu indukcji. Warszawa, PWN, 1964.

# indukcja # poznanie # REICHENBACH, Hans # POPPER, Karl # CASSIRER, Ernst # ASHBY, William Ross #
TREŚĆ. (A) Wstęp: O pojęciu "filozofii naukowej". (B) Część I. Praktyka społeczna usprawiedliwia indukcję. I. O różnych aspektach tzw. "problemu indukcji". II. Usprawiedliwienie indukcji. (C) Część II. Humiści o usprawiedliwieniu indukcji. III. Praktycystyczne usprawiedliwienie indukcji przez Hansa Reichenbacha. IV. Pogląd Karla Poppera na istotę praw i teoryj nauk empirycznych. (D) Część III. Rola hipotezy w ujęciu kantysty. V. Rozumowanie redukcyjne w świetle "filozofii form symbolicznych" E. Cassirera.

Poznanie prawomocne a wiedza o świecie. Warszawa, PWN, 1966.

# epistemologia # LOCKE, John # HUME, David # konwencjonalizm # RUSSELL, Bertrand # QUINE, William Van Orman # holizm # PAP, Arthur #
SPIS TREŚCI. Wstęp. I. U źródeł pytań i odpowiedzi, rozróżnień i pomieszań pojęciowych epistemologii dzisiejszej. 1. U źródeł koncepcji pustej formy porządkującej materiał poznania i podwójnego "dualizmu" epistemologicznego: John Locke. 2. David Hume - właściwy protoplasta "empiryzmu" logicznego. 3. Klasyfikacja sądów przez Kanta i trzy pojęcia "analityczności". II. Russella krytyka konwencjonalizmu z pozycji "dualizmu" poznawczego Locke’a. 1. Russell o odrębności problematyki epistemologicznej i o połączeniu dwu płaszczyzn w obrębie teorii wiedzy. 2. O dwu różnych źródłach znaczeń. Istota konwencji terminologicznej. 3. Matematyka czysta a stosowana. Istota konwencji pomiarowych. 4. Russell o podstawach uznawania epistemologicznych przesłanek nauki oraz ważności rozumowań. III. Quine’a koncepcja podstaw i przedmiotu poznania. 1. Żadna nauka nie jest systemem twierdzeń opartych wyłącznie na znaczeniach. 2. Empiryzm "holistycznie" zinterpretowany. 3. Systemy twierdzeń wszystkich nauk podejmują "zobowiązania ontologiczne". 4. O jakiej rzeczywistości mówią "zobowiązania ontologiczne"? Co jest celem i kryterium poznania? IV. "Bunt" Papa przeciw konwencjonalizmowi z pozycji racjonalizmu. 1. Czy znaczenie terminów może być warunkiem wystarczającym prawdziwości zawierających je zdań? 2. Spór Papa z konwencjonalizmem logicznym o podstawy ważności i o przedmiot praw logiki. 3. Spór Papa z konwencjonalizmem logicznym o podstawy ważności i o przedmiot praw logiki. 3. O dwoistej interpretacji i dwoistym charakterze arytmetyki. 4. W jakim sensie twierdzenia geometrii mogłyby być syntetyczne a priori?

W sprawie Leibniza dialektycznej koncepcji świata i poznania. Uwagi w związku z pracą Anny Simonovits: Dialektisches danken in der Philosophie von Gottfried Wilhelm Leibniz, Akademie-Verlag, Berlin, 1968. Studia Filozoficzne, nr 3, 202-216, 1970.

# LEIBNIZ, Gottfried Wilhelm # ontologia # dialektyka #

W sprawie programu "głównych zagadnień marksistowskiej filozofii i teorii rozwoju społecznego". Studia Filozoficzne, nr 4-5, 229-241, 1970.

# nauczanie filozofii # marksizm #
TREŚĆ. (A) Wytyczną rozbicia programu ontologii marksistowskiej na punkty i podpunkty nie były odpowiedzi na zasadnicze pytania, tj. jej założenia podstawowe. (B) W problematyce teoriopoznawczej zostało pominięte naczelne pytanie epistemologii i podział jej głównych kierunków. (C) Jak realizować poprawiony program wykładów z filozofii?

O nowym wyborze prac Leibniza i doniosłej interpretacji jego filozofii. Studia Filozoficzne, nr 3, 137-153, 1971.

# LEIBNIZ, Gottfried Wilhelm # Bóg # harmonia przedustawna # substancja #
TREŚĆ. 1. Doniosłość omawianego wydania i jego zalety. 2. Loemkera interpretacja "metafizyki" (ontologii) Leibniza. Sfera możliwości a sfera istnienia. Stosunek tego, co cielesne, do tego, co duchowe. 3. Dwoistość ontologicznych poglądów Leibniza, inspirowanych przez dwie przeciwstawne tendencje. Prawa "ogólne" o charakterze zakazów a prawa "indywidualne" jako linie działania sił. (A) Podwójna koncepcja Boga. (B) Podwójna koncepcja substancji "stworzonej". 4. Loemkera interpretacja epistemologii i logiki Leibniza. Ważność prawdom obu rodzajów nadaje ich rola reprezentacji dwóch "światów". 5. Poznanie jest u Leibniza podklasą wypadków reprezentacji (wyrażania). Określenie istoty prawdy i do niego się odwołująca norma naczelna tak epistemologii jak semiotyki.

Uwagi o zbiorze przekładów prac Leibniza. [Rec. Leibniz, G. W. Wyznanie wiary filozofa. Cichowicz, Stanisław (tłum. i wstęp)]. Studia Filozoficzne, nr 9, 125-131, 1972. Gordon, Mieczysław.

Na czym polega konwencjonalizm epistemologiczny i czym się różni od metodologicznego? Studia Filozoficzne, nr 8, 79-88, 1973.

# metodologia nauki # epistemologia # konwencjonalizm #
TREŚĆ. 1. Epistemologia a semiotyka. 2. Hierarchizacja zasadniczych pytań epistemologii, dokonana w aspekcie dwu określeń istoty prawdy. Kierunki wyznaczone przez odpowiedzi na te pytania. 3. Konwencjonalizm epistemologiczny jest zarazem: empiryzmem i odmianą aprioryzmu. 4. Umotywowanie zastępowania przez pozytywistów logicznych racjonalizmu konwencjonalizmem i ich ewolucji ku "monizmowi" konwencjonalistycznemu (na przykładzie K. Poppera). 5. Konwencjonalizm epistemologiczny a metodologiczny. Duhem i Quine są konwencjonalistami metodologicznymi, lecz nie - epistemologicznymi.

Aktualność Leibniza teorii "reprezentacji" i na niej opartego określenia istoty prawdy "realnej". Studia Filozoficzne, nr 8, 35-43, 1974.

# LEIBNIZ, Gottfried Wilhelm # prawda # reprezentacja # LENIN, Iljicz Władimir #
TREŚĆ. Zadaniem tego artykułu jest rozwikłać kilka dziś rozpowszechnionych pomieszań pojęciowych dotyczących problematyki prawdy - a to w oparciu o Leibniza teorię reprezentacji i jej rozwinięcie w leninowskiej teorii "odbicia". Chodzić tu będzie w szczególności o wykazanie, że historycznie sformowane, dwie odpowiedzi na pytanie o istotę prawdy (które jest zasadniczo różne od pytania o kryteria prawdziwości), nie przynależą do żadnego z działów filozofii, lecz do filozoficznej refleksji wyższego rzędu, w której m.in. służą za podstawę klasyfikacji samych tych dyscyplin filozoficznych. Chodzić tu będzie o to, że najdonioślejsze i logicznie pierwotne pytanie teorii poznania, różne od pytania o istotę prawdy, dotyczy wyboru tej z dwu konkurencyjnych koncepcji, zgodnie z którą rozumiana prawdziwość winna nadawać ważność (tj. pozytywną ocenę epistemologiczną) posiadającym ją twierdzeniom: że natomiast pytanie o źródła czy podstawy ważności stanowi zagadnienie gwarancji prawdziwości pierwszych przesłanek nauk - prawdziwości właśnie pojętej na jeden z dwóch sposobów, mianowicie bądź prawdy obiektywnej (Lenin), bądź pustoprawdziwości, i jest logicznie pochodne w stosunku do tamtego pytania.

Ujęcie prawdy i wiarygodności w nowej książce Poppera. Studia Filozoficzne, nr 1, 101-117, 1975.

# POPPER, Karl R. # prawda # podobieństwo do prawdy # zdrowy rozsądek #
ABSTRAKT. Popper bierze zdrowy rozsądek za punkt wyjścia swej ontologii, i zgodnie z nim zakłada "realizm". Ale odrzuca zdroworozsądkową epistemologię pod zarzutem "psychologizmu", który ma się przejawiać: w uznawaniu "wiary" za gwarancję prawdziwości pierwszych przesłanek nauki; w traktowaniu postrzeżeń zmysłowych jako bezpośrednich i pewnych informacji o świecie fizykalnym; w upatrywaniu właściwej drogi, która ma wieść od notorycznie prawdziwych sprawozdań ze zmysłowych danych ku prawomocnej rzekomo wierze w prawa ogólne - w asocjacji, odruchu warunkowym, indukcji enumeracyjnej. Popper chce też dowieść poprzez krytykę owych zdroworozsądkowych uprzedzeń, iż nie da się podać jakiegokolwiek kryterium prawdy ujętej w sensie teorii korespondencyjnej, którą akceptuje za Tarskim. Otóż, zdaniem autora artykułu, Popper, który przyjmuje za cel nauki: osiągnięcie prawdy w sensie zgodności z faktami, składającymi się na świat fizykalny; a za kolejne kroki ku temu celowi (stanowiącemu tylko "ideę regulatywną"): osiąganie coraz większej "wiarygodności" (wziętej w mistyfikowanym znaczeniu) - zubożył leibnicjańską koncepcję prawdy realnej. Bo, po pierwsze, nie dostrzegł głównej rywalki teorii korespondencyjnej w wywodzącej się od Locke’a i Hume’a koncepcji pustoprawdziwości; po drugie, nie rozciągnął klasycznej definicji prawdy na odwzorowanie prawidłowości świata; po trzecie, nie rozumiejąc, że prawdziwość jest odpowiedniością jednoznaczną między układami składników rzeczywistości a układami treści pojęciowych lub "wyrażających" je słów po stronie podmiotu poznania - nie przyjął też dalszego podziału stosunków jednoznacznej odpowiedniości na jedno-jednoznaczne oraz jedno-wieloznaczne, wiodącego do uznania także prawd obiektywnych - względnych. Przyjmując zaś hume’owską odpowiedź przeczącą na epistemologiczne pytanie o ważność twierdzeń nie posiadających notorycznej prawdziwości, a tylko wiarygodność w sensie określonego stopnia pewności prawdziwości - Popper odmówił usprawiedliwienia indukcji, której prawomocność oparł Leibniz na uznaniu twierdzeń tylko "prawdopodobnych".

Czym się różni marksizm od pozytywizmu. Odpowiedź Jerzemu Kmicie. Studia Filozoficzne, nr 2, 133-148, 1978.

# marksizm-leninizm # neopozytywizm # epistemologia #
TREŚĆ. (A) Ahistoryzm prawdziwy a pozorny w problematyce teoriopoznawczej. (B) Historia filozofii nowożytnej poucza o inwariantnych problemach epistemologii, ich hierarchii oraz dwu nurtach koncepcji ich rozwiązań. (C) Właściwy stosunek marksizmu do sporu między psychologizmem oraz indywidualizmem a ich przeciwieństwem. (D) Czy praktyka społeczna jest gwarantem prawdziwości obiektywnej - czy pustoprawdziwości systemu twierdzeń nauki, na którym się oparła.

O epistemologicznym aspekcie "filozofii logiki" Quine'a. Studia Filozoficzne, nr 10, 111-124, 1978.

# QUINE, William Van Orman # epistemologia # wiedza obiektywna #
TREŚĆ. (A) Quine'a powątpiewanie, czy możemy uzyskać informację obiektywne w twierdzeniach teoretycznych nauki. (B) Ujęcie w perspektywie historycznej koncepcji "macierzy alternatywnych możliwości" jako wyjaśniającej istotę sensu i prawdy. (C) Koncepcja analitycznego charakteru praw logiki pochodzi z przeciwstawienia "materii" poznania jego pustej "formy". (D) Odpowiedź na pytanie o zawodność empirycznego źródła poznania jest różna w każdej z dwu odmian empiryzmu. (E) Rola kryterium w ujęciu F. Bacona i marksizmu-leninizmu a pragmatyzm.

Subiektywno-idealistyczne utożsamienie postrzeganego świata z treścią świadomości a wulgarno-materialistyczne utożsamienie przeżyć psychicznych z procesami neurofizjologicznymi [Polemika z: Szewczuk, Włodzimierz. Psychika - świadomość]. Studia Filozoficzne, nr 6, 113-122, 1979.

# problem psychofizyczny # przeżycie # świadomość #neurofizjologia #
ABSTRAKT. Na przykładzie artykułu Psychika - świadomość Włodzimierza Szewczuka ("Studia Filozoficzne" 1977, nr 7) chcę ukazać i przedyskutować pewną dość rozpowszechnioną dziś u nas tendencję do likwidacji jednego z tradycyjnie uznawanych rodzajów doświadczenia, mianowicie "wewnętrznego", a tym samym do zastąpienia trudnego zagadnienia - wzajemnego stosunku między procesami neurofizjologicznymi i przeżyciami psychicznymi ludzi, arbitralną identyfikacją.

Stosunek Hume`a do tradycyjnego ujęcia związków koniecznych. [Polemika z: Grodziński, Eugeniusz. Hume`izm, determinizm, indeterminizm]. Studia Filozoficzne, nr 3, 131-141, 1980.

# HUME, David # przyczynowość # LEIBNIZ, Gottfried Wilhelm # determinizm #
TREŚĆ. (A) Hume nie wprowadził jakiegoś nowego pojęcia przyczynowości. (B) Wątpliwości co do prawomocnego poznania praw przyczynowych wysunął już Leibniz. (C) Hume podejmuje te same problemy, co Leibniz, lecz rozwiązuje je inaczej. (D) Sam problem ontologiczny: determinizm czy indeterminizm, zalicza Hume do rozważania praktycznie ważnych fikcji.

Aktualność sporu E. du Bois-Reymonda z Leibnizem o istotę świadomości. Studia Filozoficzne, nr 10, 27-36, 1980.

#BOIS-REYMOND, Emil du # LEIBNIZ, Gottfried Wilhelm # świadomość # problem psychofizyczny #
TREŚĆ. (A) Nauka nie wyjaśni nigdy, zdaniem Bois-Reymonda, ani istoty materii, i siły, ani świadomości. (B) Podobny pogląd na niemożność wyjaśnienia świadomości przez warunki materialne głosił już Leibniz, jak pokazuje du Bois-Reymond. (C) Ale du Bois-Reymond nie akceptuje ontologicznego dualizmu Leibniza. (D) Dualizm Leibniza odwołuje się do dwóch rodzajów doświadczenia. (E) Leibnizowi nieobcy jest sceptycyzm poznawczy, ale dostrzega drogę jego przezwyciężenia.

O krytyce przez Leibniza kartezjańskiej wersji dualizmu. Studia Philosophiae Christianae, nr 1, 23-38, 1985.

# LEIBNIZ, Gottfried Wilhelm # KARTEZJUSZ # problem psychofizyczny # dualizm #
TREŚĆ. Wstęp. 1. Leibniz nazywa filozofię Kartezjusza "przedsionkiem prawdy". 2. Kartezjański schemat stosunku między ciałem a duszą i różnica w jego interpretacji przez samego autora - a Leibniza. 3. Jakie idee Leibniza potwierdza dziś teoria sterowania? 4. Ale, zdaniem Leibniza, introspekcja przekonuje nas o istnieniu odrębnej duszy. 5. Przyczyny kłopotów Kartezjusza i nieporozumień u Leibniza szukać trzeba w pomieszaniu siły fizykalnie pojętej z mocą duchowej natury. 6. Spór Leibniza z Kartezjuszem co do istoty wolności woli. 7. Leibniza rozróżnienia i pomieszania terminologiczne torują drogę swoistemu ujęciu wolności woli. 8. Dla Leibniza wolność - to ani konieczność absolutna, ani nieokreśloność. 9. W czym, jak się zdaje, słuszność ma Kartezjusz, a w czym Leibniz?

O zarzutach Maxa Schelera przeciw dualizmowi Kartezjusza. Studia Philosophiae Christianae, nr 2, 7-24, 1985.

# SCHELER, Max # KARTEZJUSZ # dualizm # problem psychofizyczny #
TREŚĆ. Wstęp. 1. Trzy różne i wzajemnie się wykluczające aspekty ujęcia istoty człowieka. 2. Wedle Schelera to, co psychiczne, i to, co fizyczne, współistnieją na każdym szczeblu ewolucji biologicznej. 3. Błędem Kartezjusza miało być uznanie tego, co psychiczne, za byt różny od cielesnego i odmówienie go istotom żywym poza człowiekiem. 4. Czy to, co ożywione, musi być tym samym uduchowione? 5. Lokalizacja duszy w ciele nie wyklucza się z jej nieprzestrzennym charakterem. 6. Duch ludzki miałby stanowić łącznik przyrody i absolutu. 7. Scheler twierdzi, że duch, pierwotnie bezsilny, czerpie swą moc z energii fizykalnie pojętej. 8. Pojęcie "idei" jako istotności abstrakcyjnych oraz "ideacji" jako sposobu ich poznawania jest u Schelera anachronizmem. 9. Odwołanie się do Kanta "Psychologii transcendentalnej" jest próbą zastąpienia naukowej koncepcji doświadczenia - zmistyfikowaną. 10. Moc duchowa jest czymś toto genere różnym od siły czy energii pojętych fizykalnie. 11. Historyczno-biologiczna refleksja nad naszą wiedzą o przyrodzie i niewiedzą o sferze ducha.

Leibniza koncepcja rodzajów i genezy zła. Studia Philosophiae Christianae, nr 2, 101-114, 1988. Gordon, Mieczysław.

# LEIBNIZ, Gottfried Wilhelm # wola # zło #
TREŚĆ. Wstęp. 1. Leibniz przeczy, by zło było jakimś bytem i odrzuca mazdeizm Bayle’a. 2. Co Leibniz rozumie przez "wolę" i jakie rodzaje woli wyróżnia? 3. Co Leibniz nazywa "dobrem" lub "złem metafizycznym"? 4. A co to jest zło moralne. 5. Spór Leibniza z Kartezjuszem o to, czy ten dobry Bóg dekretuje ludzkie grzechy i potępienie. 6. A czym jest zło fizyczne (cierpienie) i jaka jest jego rola? 7. Boskie miłosierdzie i sprawiedliwość rozwiązują dylemat zła moralnego.