O radzieckich "Szkicach z historii filozofii średniowiecza". [Rec. Trachtenberg, O. W. Oczerki po istorii zapadno-jewropiejskoj sriedniowiekowoj fiłosofii]. Studia Filozoficzne, nr 2-3, 285, 1960.

Amerykański fenomenolog o strukturze moralnego doświadczenia. [Rec. Schrag, Calvin O. The Structure of moral experience: A Phenomenological and Existential Analysis]. Studia Filozoficzne, nr 3, 205-209, 1964.

Sartre a Hegel. Studia Filozoficzne, nr 3, 3-32, 1966.

# SARTRE, Jean-Paul # HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich # Inny # niewolnik #
TREŚĆ. 1. Istnienie Innego. 2. Ambiwalentne stanowisko Sartre’a wobec Hegla i Kierkegaarda. 3. Heglowska teoria Pana i Niewolnika, czyli konflikt przeciwstawnych sobie samowiedz. 4. Sartre’owska ocena i krytyka Hegla. 5. Sartre, Hegel, Marks.

Filozofia egzystencjalna. [Rec. Filozofia egzystencjalna]. Studia Filozoficzne, nr 1, 214-222, 1967.

Sartre'owska ontologia aktywności. Krytyka psychologii atomistycznej. Studia Filozoficzne, nr 2, 3-40, 1968.

# SARTRE, Jean-Paul # filozofia psychologii # percepcja # gestalt (psychologia postaci) # MERLEAU-PONTY, Maurice #
TREŚĆ. (A) Czynna rola podmiotu w tworzeniu się wyobrażenia i emocji. (B) Podmiotowe uwarunkowanie percepcji. (C) Percepcja a działanie. (D) Krytyka założeń psychologii atomistycznej i reprezentacjonizmu na przykładzie problemu stałości percepcji. (E) Pojęcie wrażenia w psychologii atomistycznej. Helmholtz. (F) Krytyka pojęcia wrażenia-atomu. Gestaltpsychologia. (G) Koncepcja podniety jako struktury. Funkcjonalne ujęcie własności rzeczy. (H) Całościowa koncepcja psychiki. Teoria nastawienia. (I) Merleau-Ponty o przedmiotowych i podmiotowych warunkach stałości percepcji. (J) Sens formuły "świat uczłowieczony" w świetle doświadczenia Strattona.

Sartre'a filozofia wolności i jej krytyka. Studia Filozoficzne, nr 1, 133-146, 1969.

# SARTRE, Jean-Paul # wolność # antropologia filozoficzna # nihilizm #
TREŚĆ. (A) Sartre'owskie rozumienie aktywności cogito. Ocena. (B) Problem "nihilizmu moralnego" Sartre'a.

Człowiek, świat rzeczy, Bóg w filozofii Sartre'a. Warszawa, PWN, 1969.

# SARTRE, Jean-Paul # ateizm # fenomenologia egzystencjalna # wolność # GENET, Jean # antropologia filozoficzna # świadomość # psychologia # Bóg #
TREŚĆ. (A) Wstęp. I. Człowiek i świat rzeczy. 1. Heterogenia istnienia i poznania. 2. Człowiek i rzeczy. II. Sartre`owska krytyka Kartezjusza i Husserla. 1. W poszukiwaniu ludzkiego konkretu. 2. Sartre a Kartezjusz. 3. Sartre a Husserl. 4. Intencjonalność - podstawowa struktura świadomości. 5. Stosunek Sartre`a do zasady intencjonalności. 6. Sartre`owska krytyka Husserla rozumienia czasu. III. Sartre`owska teoria czasującego się istnienia. 1. Koncepcja świadomości jako bytu «pour-soi». 2. Koncepcja istnienia jako temporalizacji. (a) Świadomość a byt. (b) Przeszłość. (c) Przyszłość. 3. Ocena Sartre`a teorii temporalizacji. IV. Sartre`a filozofia wolności i jej krytyka. 1. Zarzuty wobec Sartre`a. Próba ich konfrontacji z egzystencjalizmem Sartre`a. 2. Krytyka Sartre`owskiego rozumienia aktywności «cogito». V. Sartre a psychologia atomistyczna. 1. Czynna rola podmiotu w tworzeniu się wyobrażenia i emocji. 2. Podmiotowe uwarunkowanie percepcji. (a) Percepcja a działanie. 3. Krytyka założeń psychologii atomistycznej i reprezentacjonizmu na przykładnie problemu stałości percepcji. (a) Pojęcie wrażenia w psychologii atomistycznej. Helmholtz. (b) Krytyka pojęcia wrażenia-atomu. Psychologia postaci. (c) Koncepcja podniety jako struktury. Funkcjonalne ujęcie własności rzeczy. (d) Całościowa koncepcja psychiki. Teoria nastawienia. 4. Marleau-Ponty i Sartre o przedmiotowych i podmiotowych warunkach stałości percepcji. (a) Sens formuły «świat uczłowieczony» w świetle doświadczenia Strattona. VI. Sarte a Hegel. 1. Metoda pięcia się od abstrakcji do konkretu. 2. Istnienie Innego. (a) Stosunek Sartre`a do filozoficznej tradycji. (b) Ambiwalentne stanowisko Sartre`a wobec Hegla i Kierkegaarda. 3. Stosunek Sartre`a do Hegla. (a) Heglowska teoria Pana i Niewolnika i jej wpływ na Sartre`a. (c) Sartre`owska ocena i krytyka Hegla. (d) Sartre, Hegel, Marks. VII. Problem Boga w filozofii Sartre`a. 1. Ateizm ontologiczny i ateizm postulowany Sartre`a. (a) Sartre przeciw substancjalizmowi. (b) Dychotomia świadomości i bytu jako ontologiczna podstawa quasi-dowodliwego ateizmu Sartre`a. (c) Teistyczna krytyka argumentacji Sartre`a. 2. Ateizm postulowany Sartre`a. (a) Formy świadomości religijnej: Bóg jako świadek i przyczyna sprawcza; religia bez Boga - «Saint-Genet». 3. Istnienie Boga jako problem antropologiczny. 1. Eliadowska formuła esencjalizmu. 2. Eliadowska koncepcja mitu. VIII. «Saint-Genet» - religia bez Boga. 1. Nowy element w Sartre`owskim opisie istnienia: rola uwarunkowań społecznych. 2. Wspływ dzieciństwa Geneta na jego świadomość. Niekonsekwencje Sartre`a. 3. Wybór pierwotny Geneta a jego percepcja świata. 4. Religia bez Boga. 5. Konkluzja Sartre`a. 6. Ocena analizy Sartre`a. Wnioski. (B) Zakończenie. (a) Problem «nihilizmu moralnego» Sartre`a. (C) Bibliografia. Stron 368.

Książka filozofa radzieckiego o Sartrze. Studia Filozoficzne, nr 11-12, 189-210, 1972.

# SARTRE, Jean-Paul #
TREŚĆ. 1. Droga Sartre’a do egzystencjalizmu. 2. Etap egzystencjalizmu ateistycznego. 3. Transformacja egzystencjalizmu.

Wprowadzenie do "Filozofii" Kierkegaarda. Studia Filozoficzne, nr 4, 115-144, 1975.

# KIERKEGAARD, Søren # GOETHE, Johann Wolfgang von # depersonalizacja #
TREŚĆ. 1 Goethe a Kierkegaard. 2. Faust jako problem samowiedzy człowieka XIX wieku. 3. Kierkegaard o obiektywnych warunkach depersonalizacji jednostki.

Egzystencjalizm Kiriłowa. Studia Filozoficzne, nr 1, 141-162, 1977.

# DOSTOJEWSKI, Fiodor # egzystencjalizm # samobójstwo # filozofia a literatura #
ABSTRAKT. W artykule omawiam postać Kiriłowa, jednego z najbardziej intrygujących bohaterów powieści Dostojewskiego "Biesy". Próbuję wykazać, że Kiriłow jest człowiekiem z pogranicza dwóch stylów filozofowania i dwóch sposobów istnienia: esencjalistycznego oraz drugiego, będącego zupełnie odmiennym rodzajem przeżywania egzystencji jako istnienia "otwartego", "nieokreślonego". Doświadczenie Kiriłowa stwarza obraz ludzkiej egzystencji, który jest wprawdzie osadzony w klasycznej filozofii, ale wnosi nowe jakości, znamionujące inne, w porównaniu z tradycyjną filozofią, rozumienie człowieka.

Niedookreślenie niedookreślone. [Rec. Litwin, Jakub. Niedookreślenie i człowiek]. Studia Filozoficzne, nr 2, 157-162, 1978.

Dwa modele humanizmu. Studia Filozoficzne, nr 4, 41-57, 1979. Gromczyński, Wiesław.

# humanizm # kryzys wartości / moralny # człowiek, człowieczeństwo #
TREŚĆ. (A) Nowy humanizm. (B) Zakończenie.

Dialektyka komunikacji etycznej wedle Kierkegaarda. Studia Filozoficzne, nr 11, 99-114, 1980.

# KIERKEGAARD, Søren # komunikacja # prawda w etyce #
ABSTRAKT. W artykule przedstawiam Kierkegaarda teorię dwóch rodzajów komunikacji. "Natura" prawdy naukowej wymaga komunikacji obiektywnej-przedmiotowej-bezpośredniej. Natomiast prawidłom światopoglądowym, etycznym odpowiada komunikacja etyczno-egzystencjalna, która jest osobowa i pośrednia. Prawdy etyczne nie podlegają prawom bezpośredniej komunikacji naukowej. Bezwarunkowa prawda etyczna przekształca się w sferze bezpośredniej komunikacji obiektywno-przedmiotowej w możliwość, nie mogąc uzasadnić absolutnego zaangażowania się jednostki w urzeczywistnianie nadrzędnego celu życia. Jedynie we własnej subiektywności jednostka może swym wolnym wyborem nadać obiektywnej możliwości charakter wartości absolutnej. Kierkegaarda teoria dwóch rodzajów komunikacji zasługuje na uwagę wszystkich, którzy zajmują się problematyką filozofii człowieka oraz pracą wychowawczą.

Zagadka Raskolnikowa. Z problemów filozoficznej interpretacji postaci Dostojewskiego. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, t. 26, 315-356, 1980. Gromczyński, Wiesław.

# DOSTOJEWSKI, Fiodor # filozofia a literatura # filozofia człowieka #
TREŚĆ. (A) Wstęp. (B) Konflikt interpretacji. (C) Antykartezjanizm Dostojewskiego. (D) Nieprzejrzystość istnienia u Dostojewskiego. (E) Raskolnikow. (F) Samodegradacja wolności jako środek przerwania myślowego procesu regressus in infinitum. (G) Filozoficzny sens eksperymentu Raskonikowa. (H) Przewrotna bezinteresowność Raskonikowa. (I) Dlaczego u Raskolnikowa próbą czystej bezinteresowności jest zbrodnia?

O możliwości chrześcijańskiego egzystencjalizmu (Kierkegaarda). Studia Filozoficzne, nr 6, 89-107, 1984.

# KIERKEGAARD, Søren # wolność # człowieka a Bóg # egzystencjalizm #
TREŚĆ. Niniejszy artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie jak jest możliwy chrześcijański egzystencjalizm - filozofia, która łączy harmonijnie dwie, jak może się wydawać, wykluczające się nawzajem tezy: o istnieniu absolutu boskiego i o istnieniu wolności jednostki, która nie zostaje uszczuplona przez wszechmoc Boga. Oczywiście samo istnienie chrześcijańskiego egzystencjalizmu, którego klasycznym przykładem jest myśl religijno-filozoficzna Kierkegaarda, nie wymaga żadnych dowodów, ponieważ jest historycznym faktem. Wyjaśnienia wymaga jednak możliwość filozoficznej konstrukcji myślowej, która omija alternatywę sformułowaną przez Sartre`a: albo jest Bóg i nie istnieje wtedy wolność człowieka, albo człowiek jest wolny i wtedy nie ma Boga. Kierkegaard głosi zarówno istnienie Boga jak i wolność człowieka. Jak zatem jest to możliwe? Prezentując rozumowanie Kierkegaarda będące odpowiedzią na powyższe pytanie nawiązujemy do materiału zawartego w trzech ważnych w tym kontekście dziełach twórcy egzystencjalizmu: w Pojęciu niepokoju (1844), w Okruchach filozoficznych (1844) i w Szkole chrześcijaństwa (1850).

Egzystencjalistyczne interpretacje filozofii Stirnera. Studia Filozoficzne, nr 7, 59-76, 1985.

# STIRNER, Max # wolność # egoizm # antropologia filozoficzna #
ABSTRAKT. Autor artykułu przedstawia główne idee książki Stirnera Jedyny i jego własność oraz podejmuje polemikę z egzystencjalistycznymi interpretacjami Camusa i L. Kołakowskiego twierdząc wbrew nim, że Jedyny nie określa się przez samowiedzę. Gdyby tak było, jednostka podlegałaby rozdwojeniu na aktualne istnienie i na esencję człowieka, która ma być dopiero urzeczywistniona. A przecież Stirner odrzuca pojęcie istoty gatunkowej człowieka, nawet jeśli jest ona utożsamiana z wolnością. Nie do przyjęcia jest też egzystencjalistyczna interpretacja, wedle której Jedyny Stirnera emancypuje się i afirmuje siebie przez negację wszelkiej kultury oraz jej zniszczenie. Przejawem emancypacji Jedynego nie jest nieustające negowanie każdego społeczeństwa i kultury, lecz zaspokajanie przez jednostkę jej egoistycznych potrzeb w świecie, z którym pozostaje w harmonii wtedy, gdy jest on poddany jej woli i służy jej egoizmowi. Istnienie Jedynego jako egoisty, a świata jako jego własności wyklucza totalną negację kultury, albowiem wówczas jednostka byłaby egoistą pozornym, bez możliwości rozwinięcia i zaspokojenia swego egoizmu. Taki rezultat byłby oczywiście sprzeczny z główną ideą działa Strinera.

Emerson o Konstytucji amerykańskiej (I). Studia Filozoficzne, nr 6, 47-63 , 1989.
Emerson o Konstytucji amerykańskiej (II). Studia Filozoficzne, nr 7-8, 213-229, 1989.

# EMERSON, Ralph Waldo # niewolnictwo # własność / posiadanie # filozofia polityki #
TREŚĆ. Autor zastanawia się nad przyczynami chłodnego stosunku Ralpha Waldo Emersona do Konstytucji USA. Stwierdza, że istnieją dwie podstawowe przyczyny tego stanu rzeczy: wewnętrzna i zewnętrzna. Krytycyzm Emersona jest naturalna konsekwencją indywidualistyczno-moralizującej orientacji jego filozofii, w której ważną rolę odgrywa idea nadrzędności absolutnych wartości etycznych oraz zasada polegania jednostki na sobie samej (self-reliance). Postawę Emersona wobec Konstytucji USA obecne w życiu politycznym Ameryki do lat sześćdziesiątych XIX wieku. W pierwszej części artykułu autor przeciwstawia filozofii Emersona poglądy wybitnych polityków i ideologów niewolniczego Południa, którzy wykorzystywali niejednoznaczność konstytucyjnego zapisu dla zachowania nietykalności instytucji niewolnictwa i obrony prawa do jej ekspansji. Sukces zwolenników niewolnictwa, których spektakularnym przejawem było, zdaniem Emersona, uchwalenie ustawy o zbiegłych niewolnikach (1850), wyjaśniają obiektywne przyczyny krytycznego dystansu, jaki ten wybitny amerykański filozof i moralista zachował wobec Konstytucji Stanów Zjednoczonych.