Materializm naturalistyczny a historyzm marksistowski. Humanizm socjalistyczny. Wydanie specjalne "Studiów Filozoficznych" z okazji 25-lecia PRL, 151-174, 1969.

# materializm # naturalizm # marksizm # historyzm #

Tadeusza Szczurkiewicza krytyka rozumu socjologicznego. Studia Filozoficzne, nr 5, 137-148, 1969.

# SZCZURKIEWICZ, Tadeusz # filozofia a nauka # metodologia nauk społecznych # empiryzm #
TREŚĆ. (A) Filozofia a socjologia. (B) Empiryzm a nauki empiryczne. (C) Aprioryzm potocznego empiryzmu. (D) Socjologia a historia socjologii. (E) Socjologia a inne dyscypliny badawcze.

Walka klas jako prawo ruchu historycznego. Studia Filozoficzne, nr 5, 173-199, 1971.

# materializm historyczny # walka klas # prawa rozwoju historycznego # konflikt społeczny #
TREŚĆ. (A) Kto odkrył walkę klas jako prawo ruchu historii? (B) Teoria walki klas jako przezwyciężenie fatalizmu i automatyzmu ekonomicznego w pojmowaniu historii. (C) Cele walki klas. (D) Metody walki klas. (E) Trzy różne wzorce walki klasowej. (F) Wojskowe zamach stanu i dyktatury polityczne. (G) Dyplomacja. (H) Wojny i ich sens klasowy. (I) Klasowy sens polityki pokojowego współistnienia. (J) "Narody-burżuazje" i "narody-proletariaty". (K) Środki walki klas. (L) Środki informacji, propagandy i oddziaływania ideologicznego. (M) Klasowa natura humanistyki a obiektywność poznania.(N) Uwagi końcowe.

György Lukácsa krytyka rozumu mieszczańskiego. Studia Filozoficzne, nr 5, 109-123, 1972.

# LUKÁCS, György # mieszczaństwo # marksizm # alienacja #
TREŚĆ. 1. Lenin - Lukács - Róża. 2. Marksizm jako teoria całości. 3. Dlaczego nie został napisany "anty-kapitał?"? 4. Krytyka i obrona teorii alienacji. 5. Teoria alienacji a marksistowska i lukácsowska krytyka socjalizmu "prawdziwego". 6. Ofensywna i rozumna krytyka rozumu mieszczańskiego.

Lenin a socjologia burżuazyjna. Studia Filozoficzne, nr 3, 61-81, 1973.

# LENIN, Iljicz Władimir # socjologia # materializm historyczny # KAUTSKY, Karl #
TREŚĆ. Artykuł jest próbą analizy pewnych obiegowych sposobów pojmowania nauki, które utrudniają licznym badaczom dostrzeżenie w spuściźnie Lenina oryginalnego i ważkiego wkładu do socjologii i teorii materializmu historycznego. Rozprawa koncentruje się na krytyce "biurokratyczno-instytucjonalnego" i "technokratyczno-empirycystyczngo" modelu socjologii. Zawiera próbę podważenia wątpliwej wartości przesłanek teoretycznych służących wyróżnieniu socjologii spośród myśli społecznej. Autor kwestionuje dosyć popularną opinię, iż Lenin nie dokonał systematycznej prezentacji fundamentalnych kategorii i twierdzeń materializmu historycznego, która ma m.in. źródło w nierozróżnianiu między dydaktyczno-systematycznym a teoretyczno-systematycznym wykładem materializmu historycznego. Duże partie studium wypełnia polemika ze stanowiskiem Garaudy’ego, który utrzymuje, że młody Lenin przyswoił sobie marksizm z prac Kautsky’ego i Plechanowa. Zostaje więc podjęta analiza młodzieńczych rozpraw Lenina oraz jego pracy pt. Rewolucja proletariacka a renegat Kautsky, mająca dostarczyć argumentów na rzecz tezy o leninizmie jako najważniejszej i najwartościowszej interpretacji teorii Marksa i Engelsa. Studium zamyka krytyka poglądu, iż związek nauki z polityką, będący tak uderzającym znamieniem leninizmu, stanowi zagrożenie wartości swoistych nauce.

Idealizm a dialektyka w filozofii dziejów młodego Lukácsa. Studia Filozoficzne, nr 6, 101-112, 1973.

# LUKÁCS, György # idealizm # dialektyka # dzieje #

Jak (nie) czytać L. Althussera? Studia Filozoficzne, nr 8, 35-69, 1973.

# ALTHUSSER, Louis # materializm historyczny # ARON, Raymond #
TREŚĆ. 1. Pojęcie szkoły Althussera. 2. Recepcje althusseryzmu wśród marksistów komunistycznych. 3. Osobliwości języka teoretycznego Althussera. 4. "Wieloznaczność" materializmu historycznego w ujęciu Arona. 5. "Coupure epistemologique" a geneza nowoczesnych nauk społecznych. 6. "Integryzm" L. Althussera a "antyintegryzm" Arona. 7. Formalizacja konceptualna a formalizacja matematyczna. 8. Młody a stary Marks, czyli o pozytywizmie L. Kołakowskiego.

Palmiro Togliattiego wykłady o faszyzmie a historyzm marksistowski. Studia Filozoficzne, nr 6, 91-100, 1974.

# faszyzm # materializm historyczny # TOGLIATTI, Palmiro #
TREŚĆ. Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie: jaki sposób pojmowania marksizmu zawiera Palmiro Togliattiego analiza dyktatury faszystowskiej dokonana w cyklu wykładów, które zostały wygłoszone w 1935 roku dla słuchaczy Szkoły Leninowskiej w Moskwie. Autor stawia tezę, iż Togliattiego krytyka pozornie marksistowskich interpretacji natury faszyzmu, to ważny głos w niezamkniętej dotąd debacie o stosunku leninizmu do powstałych w epoce II Międzynarodówki interpretacji teorii Marksa i Engelsa. Wychodząc z założenia, iż marksizm jest dla Togliattiego historyzmem materialistycznym autor artykułu dokonuje m.in. analizy takich składników historyzmu, jak prawa rozwoju społecznego, stosunek między koniecznością, możliwością i rzeczywistością społeczno-polityczną, dialektyką a naukową metodą badania historii, klasowością a obiektywnością marksizmu. Zwraca też uwagę, iż marksizm włoski doszedł w latach trzydziestych do takiej oceny miejsca faszyzmu w genezie współczesnego oblicza społeczeństwa burżuazyjnego, która wykazuje uderzające zbieżności z poglądami polskiego ekonomisty Michała Kaleckiego.

O "ortodoksyjnym" marksizmie. Studia Filozoficzne, nr 12, 17-23, 1976. Kozyr-Kowalski, Stanisław.

# marksizm # nauki społeczne #

Materializm historyczny jako metodologia humanistyki. Studia Filozoficzne, nr 4, 17-24, 1977.

# metodologia humanistyki # materializm historyczny #

Ekonomiczno-socjologiczna teoria własności a przednaukowo-ideologiczne sposoby pojmowania miejsca i funkcji prawa w globalnej strukturze społeczeństwa. Studia Filozoficzne, nr 4, 37-56, 1985.

# własność / posiadanie # społeczna rola prawa # stosunki społeczne # materializm historyczny #
ABSTRAKT. Odróżnienie własności formalnoprawnej i ekonomicznej lub ekonomiczno-socjologicznej ma swoje źródło w myśli K. Marksa. W artykule czyni się podstawą analizy dwa niewielkie elementy materialistyczno-historycznej krytyki formalizmu prawniczego jako przednaukowo-ideologicznego stylu myślenia o społeczeństwie. Pierwszym jest określenie miejsca i funkcji prawa w społeczeństwie jako całości. Drugim - sposoby deformowania rzeczywistości społeczno-historycznej za pomocą pojęcia "instytucji-osoby prawnej". Zawarta w artykule krytyka przednaukowo-ideologicznych wyobrażeń o życiu społecznym daje jednocześnie próbę pozytywnej analizy sposobów przyczynowo-skutkowego wpływu prawa na gospodarkę i życie społeczne. Pojęcie "instytucji-osoby prawnej" jest - zdaniem autora - nosicielem wielu form przednaukowo-ideologicznych deformowania rzeczywistości społecznej. Artykuł zamyka krytyczna analiza obecnego w książce A. Cutlera, B. Hindessa, P. Hirsta i A. Hussaina "Marx`s «Capital» and Capitalism Today" tzw. niemarksowskiego materializmu historycznego.

Kardynalne tezy i antytezy materializmu historycznego. Studia Filozoficzne, nr 11, 75-96, 1988. Kozyr-Kowalski, Stanisław.

# materializm historyczny # determinizm # ekonomia # społeczeństwo #
ABSTRAKT. Artykuł zawiera zwięzłą prezentację opracowywanego przez autora od wielu lat pojmowania fundamentalnych kategorii i tez materializmu historycznego. Zostały wyróżnione trzy typy swoiście społecznego determinizmu (materialny determinizm teliczny, idealny determinizm teliczny, determinizm przyrodniczo-antropowy), za pomocą których urzeczywistniają się wpływy wzajemne gospodarki i pozagospodarczych struktur życia społecznego. Poddaje się krytyce O. Langego koncepcję trzech podstawowych praw socjologii. Wysunięta zostaje teza, że każda z pięciu podstruktur struktury gospodarczej (środki produkcji, siły wytwórcze, sposób produkcji, formacja ekonomiczna, ekonomiczne stosunki klasowe) może wystąpi w charakterze praw budowy, funkcjonowania i zmiany zarówno gospodarki, jak i całej formacji społecznej.