Reakcyjne oblicze pozytywizmu i pragmatyzmu. [Rec. Cornforth, Maurice. Nauka przeciw idealizmowi i W obronie filozofii. Przeciw pozytywizmowi i pragmatyzmowi]. Myśl Filozoficzna, nr 4, 273-298, 1952.

PRZEKŁAD. Filozoficzne problemy współczesnej biologii. Nowiński, Czesław i in. (tłum.). Warszawa, Państwowe Wyd. Rolnicze i Leśne, 1953.

W sprawie powszechników. Myśl Filozoficzna, nr 2, 57-101, 1957.

# uniwersalia # poznanie # empiryzm # nominalizm #
TREŚĆ. 1. Podstawowe zagadnienia. 2. Uwagi krytyczne. 3. Próba odpowiedzi.

z: Kuźnicki, Leszek. O rozwoju pojęcia gatunku. Warszawa, PWN, 1965.

# gatunek # ewolucja # historia nauki # biologia # LINNÉ, Carl von (Linneusz) # LAMARCK, Jean-Baptiste de # DARWIN, Charles #
TREŚĆ. (A) Wstęp. I. Prehistoria pojęcia gatunku. 1. Arystoteles. 2. Od kompilatorów do Lineusza. II. Lineusz i statyczne pojęcie gatunku. 1. System klasyfikacyjny. 2. Teoretyczne i metodologiczne założenia systemu klasyfikacyjnego. 3. Statyczne pojęcie gatunku. 4. Kryzys klasycznej koncepcji gatunku. III. Opozycja wobec teorii i metody Linneusza. 1. Rozwojowa koncepcja przyrody. 2. Georges Buffon. 3. Metoda naturalna w taksonomii. 4. Pogląd na gatunek w nurcie opozycji. IV. Problematyka gatunku w teorii ewolucyjnej Lamarcka. 1. Porządek przyrody a system klasyfikacyjny. 2. Gatunek jako pojęcie klasyfikacyjne. V. Dominowanie i kryzys statycznego pojęcia gatunku. 1. Główne tendencje w rozwoju taksonomii opisowej. 2. Objawy kryzysu. 3. Dominowanie statycznej koncepcji gatunku. VI. Darwin i dynamiczne pojęcie gatunku. 1. Ogólna charakterystyka darwinowskiej teorii ewolucji. 2. Problematyka gatunku w twórczości Darwina. 3. Krytyka statycznej koncepcji gatunku. 4. Dynamiczne pojęcie gatunku integralnym składnikiem teorii doboru naturalnego. 5. Sens poznawczy klasyfikacji. 6. Źródła konwencjonalistycznej interpretacji Darwina. VII. Wnioski. 1. Pojęcie gatunku jako kategoria nauk biologicznych. 2. Przeobrażenie pojęcia gatunku. 3. Znaczenie i oznaczanie. (B) Bibliografia. (C) Indeks nazwisk.

Kryzys struktury teorii ewolucji (dialektyka formy i treści). Studia Filozoficzne, nr 2, 47-67, 1969.

# materializm dialektyczny # teoria ewolucji # DOBZHANSKY, Theodosius # genetyka #
TREŚĆ. (A) Kilka uwag wstępnych. (B) Redukcja genetyczna. (C) Mechanizmy ewolucji. (D) Struktura metodologiczna. (E) Zmiany i retusze. (F) Narastanie kryzysu.

O co właściwie chodzi w tzw. "integracji nauk"? [Polemika z: Synowiecki, A. Dialektyka a zagadnienie integracji nauk przyrodniczych]. Studia Filozoficzne, nr 7-8, 203-208, 1972.

# jedność nauki # dialektyka #

Dyskusja z Jean Ladière’em. Studia Filozoficzne, nr 1, 37-38, 1974.

# poznanie # metodologia nauki #

Jacques Monod. Przypadek i konieczność. (Sprawozdanie z dyskusji). [Udział wzięli: Nowiński, Cz.; Urbanek, A.; Kunicki-Goldfinger, W.; Thomas, E.; Lther, R.; Fuchs-Kittkowski, K.; Karpinskaja, R. S.; Hörz, H.]. Studia Filozoficzne, nr 4, 105-118, 1974.

Twórczość w świecie życia organicznego. [Głos w dyskusji]. Studia Filozoficzne, nr 8-9, 41-42, 1978.

# twórczość # życie #

Postęp w ewolucji biologicznej. Studia Filozoficzne, nr 8-9, 219-223, 1978.

# biologia # ewolucja # postęp # samoorganizacja #
TREŚĆ. We współczesnej teorii postępu zarysowują się następujące trudności: 1) konkretne procesy filogenetyczne są współokreślane przez przypadek; czy można w tych warunkach głosić konieczność postępu? 2) zależnie od wyboru takiego czy innego kryterium postępu otrzymujemy różne pojęcia postępu; 3) uznanie pewnych tendencji za postępowe wiąże się z wartościowaniem. Czy można wobec tego orzekać o postępie jako czymś obiektywnym. Wychodząc od analizy teorii współczesnych, autor dowodzi, że 1) można wykazać przyrodniczą konieczność postępu w ogóle teorii ewolucji, w której tezy eksplanandum sformułowane są na wysokim poziomie abstrakcji przy pomocy predykatów wyższego typu logicznego; 2) określenie kryteriów (oznaczania grup jako mniej lub bardziej postępowych) jest logicznie pochodne w stosunku do tez szczególnych teorii ewolucji, nie należy sprawy kryteriów mieszać ze sprawą zdefiniowania teoretycznego pojęcia "postęp"; 3) w samym procesie ewolucji odbywa się obiektywne sprawdzenie sprawności funkcjonowania układów żywych i stosowanie "sankcji" (dobór). Natomiast nasze subiektywne oceny nie są istotne dla teoretycznej analizy postępu. Z kolei przedstawiona jest możliwość wykorzystania w teorii postępu aparatu pojęciowego cybernetycznej teorii samoorganizacji. Referat zamykają uwagi metodologiczne oraz tezy dotyczące możliwości przenoszenia wyników analiz biologicznych na dziedzinę procesów społecznych.

Bioelektronika i filozofia. [Polemika z: Sedlak, Włodzimierz]. Studia Filozoficzne, nr 10, 103-110, 1978. Nowiński, Czesław.

# życie # problem psychofizyczny # biologia #

O reliktach pozytywizmu. Studia Filozoficzne, nr 6, 99-116, 1980. Nowiński, Czesław.

# antypozytywizm # empiryzm logiczny # oznaczanie / desygnowanie # przyczynowość #
TREŚĆ. I. Sformułowanie zagadnienia. II. Empiryzm pozytywistyczny. III. Kontekst odkrycia. IV. Radykalizacja krytyki i kryzys teorii poznania. V. Koncepcja oznaczania. VI. Sprawa przyczynowości. VII. Wnioski.