Stanisław Brzozowski w kręgu myśli Sorela i Proudhona. Studia Filozoficzne, nr 2, 113-124, 1974.

# SOREL, Georges Eugene # BRZOZOWSKI, Stanisław # PROUDHON, Pierre Joseph # filozofia społeczna #

Kilka uwag o sprzecznościach strukturalizmu. Studia Filozoficzne, nr 12, 65-74, 1974.

# strukturalizm #

Myśl Emmanuela Levinasa. Studia Filozoficzne, nr 7, 23-41, 1975.

# LEVINAS, Emmanuel # codzienność # Inny #
TREŚĆ. 1. Przezwyciężenie Heideggera. 2. Ontologia codzienności. 3. Inny. 4. Filozofia oblicza. 5. Motywy strukturalistyczne. 6. Ku nowemu humanizmowi.

Historia - diachronia. (Przeciw Althusserowi). Studia Filozoficzne, nr 6, 95-110, 1976.

# ALTHUSSER, Louis # LÉVI-STRAUSS, Claude # filozofia historii # materializm historyczny #
ABSTRAKT. Jednym z głównych celów filozofii strukturalistycznej było wyrugowanie z nauk humanistycznych, z refleksji nad człowiekiem, społeczeństwem, kulturą i sztuką pojęcia historii i historyczności w tym kształcie, jaki nadała im myśl Hegla, a zwłaszcza Marksa. Próby zastąpienia pojęcia historii zapożyczonymi z językoznawstwa strukturalnego pojęciami diachronii i synchronii znajdujemy przede wszystkim w dziełach Lévi-Straussa, gdzie ich teoretyczne uzasadnienie przybiera zazwyczaj postać rozważań snutych na marginesie jego prac dotyczących antropologii kulturalnej i etnologii. Okazuje się jednak, że koncepcja diachronii i synchronii - doskonale funkcjonująca na gruncie lingwistyki - rodzi istotne trudności, gdy próbuje się ją przeszczepić na teren filozofii i refleksji nad człowiekiem. Wynikające stąd problemy stara się rozwiązać Louis Althusser, odrzucając przeciwstawienie diachronia - synchronia jako relikt myślenia w kategoriach historyzmu. W poniższym szkicu chcemy prześledzić niektóre próby zastąpienia pojęcia historii pojęciem diachronii oraz ukazać konsekwencje filozoficzne i nieuchronne sprzeczności koncepcji Althussera odrzucającej bliźniaczą parę pojęć diachronia - synchronia i interpretującej myśl Marksa jako radykalny antyhistoryzm.

Biskup Berkeley i strukturaliści. Studia Filozoficzne, nr 6, 85-99, 1977.

# BERKELEY, George # strukturalizm # język #
ABSTRAKT. Celem tego szkicu jest ukazanie pewnych analogii pomiędzy filozofią Berkeleya a współczesnym strukturalizmem francuskim. Analogii być może niespodziewanych, jeśli zewnętrzne pozy i postawy samych strukturalistów bierze się za dobrą monetę, jak również wtedy, gdy myśl Berkeleya traktuje się wyłącznie z punktu widzenia dawnych, dziewiętnastowiecznych interpretacji. Ale celem naszym jest nie tylko ukazanie tych analogii, chcielibyśmy także wskazać na istnienie ukrytych nurtów łączących w sposób niewidoczny dawne i dzisiejsze postawy myślowe oraz klimat filozofowania, a także konsekwencje, jakie one za sobą pociągają. Warto dodać, iż mówiąc o francuskich strukturalistach, ograniczymy się wyłącznie do tych ich reprezentantów oraz do tych poruszanych przez nich zagadnień, które wydały się nam szczególnie ważne ze względu na temat tej pracy.

Filozoficzne podstawy koncepcji człowieka René Girarda. Studia Filozoficzne, nr 9, 47-64, 1981. Rowiński, Cezary.

# GIRARD, René # antropologia filozoficzna # przemoc, gwałt itp. # natura człowieka #

Dialektyka racjonalizmu. Studia Filozoficzne, nr 11-12, 43-60, 1982.

# racjonalizm # dogmatyzm # racjonalizm krytyczny # filozofia nowożytna #
ABSTRAKT. Nowoczesny racjonalizm, od Descartes`a poprzez Kanta, próbując określić zadania, kompetencje i granice poznawcze rozumu, wytworzył tradycję myśli krytycznej. Jednakże pewne prądy myśli racjonalistycznej traktowały rozum jako absolut, czyniąc zeń moc objawiającą prawdę bytu, świata, człowieka i historii, spychając tym samym sferę irracjonalności do dziedziny tego, co nierzeczywiste - przesądu i złudzenia. Ujawniło się to w całej pełni w filozofii Hegla. W ten sposób rozum wykroczył poza swe kompetencje, pozostawiając zasadę ratio w teoretycznej próżni. Tendencje te nazywam racjonalizmem noedogmatycznym i przeciwstawiam im racjonalizm autentyczny, tj. racjonalizm krytyczny. Tradycyjna w historii filozofii opozycja kategorii racjonalizm i irracjonalizm jest dużym uproszczeniem, ponieważ racjonalizm neodogmatyczny godził w same podstawy rozumu, często w większym stopniu niż kierunki określane mianem irracjonalizmu. Jednocześnie kryterium przynależności do racjonalizmu opierające się na zasadzie "zaufania do rozumu" okazało się niewystarczające, gdyż większość kierunków irracjonalistycznych XIX w. bynajmniej nie odrzucała tego zaufania, a jedynie szukała jeszcze innych źródeł poznawczych i innych gwarancji niż te, które mógł ofiarować rozum. Zaś ślepe zaufanie racjonalizmu neodogmatycznego do rozumu w istocie zwracało się przeciw jego zasadom.

Tradycja i kultura. Studia Filozoficzne, nr 7, 57-70, 1983.

# kultura # tradycja # tradycjonalizm # postęp społeczny #
ABSTRAKT. Żadna tradycja nie jest jednorodną całością, składa się ona z wielu - niekiedy sprzecznych - nurtów i tendencji. Istotnym prądem naszej europejskiej tradycji jest "tendencja do zmian i wola postępu". Z tego właśnie nurtu wyrasta tradycja europejskiego "rewolucjonizmu". Współczesna myśl konserwatywna i tradycjonalistyczna zaanektowała pojęcie tradycji, przeciwstawiając ją myśli rewolucyjnej. Kultura rozwijać się może jedynie na podłożu określonej tradycji. Próby radykalnego zerwania z tradycją prowadzą do zniszczenia kultury. Pojawienie się tradycjonalizmu dowodzi, iż tradycja, do której chciałby on powrócić jest już martwą tradycją. W tym sensie tradycjonalizm jest objawieniem zaniku sił kulturotwórczych. Kultura, cały świat człowieka, związana jest z jakimś systemem wartości. System wartości nie jest nigdy własnością jednostki, wyrasta on z tradycji i dzięki niej staje się własnością całej kultury, społeczeństwa czy środowiska. Dlatego też prawdziwy nihilizm dąży w pierwszym rzędzie do totalnej negacji tradycji.

Egzystencja i codzienność. Studia Filozoficzne, nr 3, 29-43, 1984. Rowiński, Cezary.

# codzienność # HEIDEGGER, Martin # autentyczność # egzystencja #
ABSTRAKT. W filozofii M. Heideggera ważną rolę odgrywa kategoria "codzienności" (Alltäglichkeit). Wedle niemieckiego filozofa codzienność stanowi dla Dasain przeszkodę w przezywaniu swego istnienia w sposób autentyczny jako bycia ku śmierci. Zasadniczą myślą tego artykuł jest przekonanie, że codzienność nie jest taką przeszkodą, lecz wręcz przeciwnie, zaangażowanie się w codzienność jest formą czasowości egzystencji człowieka. W związku z tym podejmujemy krytykę Heideggerowskiego pojęcia codzienności i autentyczności. Niechęć i wrogość Heideggera wobec codzienności, jak również odmienne formy tej niechęci u Sartre`a jawią się nam jako nieuświadamiane dziedzictwo romantycznej mentalności.