Racjonalność i racjonalizacja a dialektyka podmiotowo-przedmiotowa. (Wybrane problemy z historii filozofii apriorycznej). Studia Filozoficzne, nr 5, 153-168, 1977. Żurkowska-Jastrzębska, Grażyna.

# antropologia filozoficzna # świadomość # dialektyka # racjonalność #
ABSTRAKT. Praca ukazuje kształtowanie się dialektycznej teorii świadomości w filozofii apriorycznej. Jej myślą przewodnią jest jednak pokazanie doniosłości teoretycznej marksowskiej koncepcji człowieka pojętego jako dynamiczna całość podmiotowo-przedmiotowa wykraczająca poza antynomie apriorycznych rozwiązań. Doniosłym momentem w dialektyzacji świadomości absolutnej było odejście od tożsamościowego, czyli statycznego charakteru bytu. Przełamanie pamenidejsko-platońskiej dychotomii jedności i różnorodności, przynależnych do dwu wykluczających się światów, przygotowywane stopniowo, znalazło pełny wyraz zwłaszcza w filozofii niemieckiego Oświecenia (u Herdera i Lessinga). Zaś swoje filozoficzne apogeum osiągnęło w fichteańsko-heglowskiej teorii świadomości jako dialektycznego procesu bytu i niebytu. Najistotniejszym zagadnieniem, które pojawia się w omawianej tradycji, jest przekonanie, tak ważne później dla Marksa, że treść pojęcia ujawnia historia jego zmienności, czyli jego dialektyka. Filozofia aprioryczna, ukazując ten niezwykle doniosły dla całej późniejszej refleksji naukowej problem wikła go jednak w nierozstrzygalne na jej gruncie trudności. Najważniejsza z nich pojawia się wraz z przekonaniem o tożsamości myśli i przedmiotu, o całkowitej inteligibilności rzeczy. Podstawowa teza filozofii apriorycznej, że świadomości nie sposób pojąć bez przedmiotu, odegrała niezwykle doniosłą rolę w filozofii nowożytnej. Ale znaczenie jej, a także wszelkie ułomności oraz mistyfikacje można dostrzec dopiero z pozycji marksowskiej teorii dialektyki podmiotowo-przedmiotowej, która - ogólnie mówiąc - wyklucza możliwość totalnego zawłaszczenia rzeczy przez podmiot czy podmiotu przez rzecz.

Horyzonty heglowskiego racjonalizmu. Studia Filozoficzne, nr 12, 69-84, 1978. Jastrzębska-Żurkowska, Grażyna.

# HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich # racjonalizm # KANT, Immanuel #
TREŚĆ. 1. Obrachunki z Kantem. 2. W obronie rozumu dialektycznego.