Problemy czasu i przestrzeni. [Rec. Mostiepanienko, A. M. Problema uniwiersalnosti osnownych swojstw prostranstwa i wriemieni]. Człowiek i Światopogląd, nr 9, 112-117, 1970.

O poglądowości poznania w naukach przyrodniczych. Człowiek i Światopogląd, nr 10, 87-100, 1971.

# filozofia nauki # wrażenia zmysłowe # obraz świata # modele #

Pojęcie modelu w naukach formalnych i empirycznych. Studia Filozoficzne, nr 7-8, 87-96, 1972.

# model # metodologia nauki # nauki empiryczne # nauki formalne #
ABSTRAKT. Często i coraz częściej w różnych dziedzinach badań naukowych pojawia się słowo "model". Powstaje więc pytanie, czy różne przypadki użycia słowa "model" mają ze sobą tyle wspólnego, że usprawiedliwiona jest wspólna nazwa. Wydaje się, co będę się starał pokazać w dalszym ciągu pracy, że tak. Przedstawię w związku z tym próbę znalezienia ogólnej definicji modelu, a następnie podam kilka przykładów. W końcowej części pracy zamieszczę też kilka uwag dotyczących wyjaśniania problemu, dlaczego tak wiele mówi się ostatnio o modelach i tak często je stosuje.

Metody formalne w metodologii nauk empirycznych. [Rec. Wójcicki, Ryszard. Metodologia formalna nauk empirycznych]. Studia Filozoficzne, nr 12, 171-176, 1975. Żytkow, Jan M.

O pojęciu względnej prawdziwości w naukach empirycznych. Studia Filozoficzne, nr 6, 33-37, 1977.

# prawda w nauce # język nauki # filozofia nauki #
TREŚĆ. (A) Formalizm. (B) Semantyka empiryczna a matematyczna. (C) Okazjonalność. (D) Nieostrość. (E) Obserwacyjno-teoretyczne interpretacje predykatów. (F) Reprezentowanie układu przez modele J i T. (G) Model układu i jego idealizacje. (H) Względna prawdziwość. (I) Względna fałszywość. (J) Kilka uwag o względnej prawdziwości zdań złożonych.

z: Czarnocka, Małgorzata. O redukcji mechaniki klasycznej do relatywistycznej. Studia Filozoficzne, nr 8-9, 185-196, 1978.

# redukcja teorii # mechanika klasyczna # szczególna teoria względności # metodologia nauki #
TREŚĆ. (A) Wprowadzenie. 1. Dlaczego wybieramy warunek v«c? 2. Wnioskowanie przybliżone. 3. Określenie redukcji. 4. O redukowalności teorii czasoprzestrzeni. 5. O redukowalności kinematyki i dynamiki. 6. Uwagi końcowe. (B) Bibliografia.

Spójny zbiór procedur operacyjnych jako interpretacja terminu empirycznego (I). Studia Filozoficzne, nr 6, 95-112, 1979.
Spójny zbiór procedur operacyjnych jako interpretacja terminu empirycznego. Część II. Studia Filozoficzne, nr 7, 25-38, 1979.

# metodologia nauki # operacjonizm # definicja, definiowanie # terminy empiryczne #
ABSTRAKT. Przedstawiona będzie zmodyfikowana wersja operacyjnej metody określania znaczenia terminów w nauce - nie jedna procedura (definicja operacyjna), ale ich spójny zbiór określa pojęcie empiryczne. W poniższej części pracy określone zostaną: procedura jako uporządkowany częściowo zbiór instrukcji bezpośrednio wykonalnych, dane procedury - obiekty badane i przetwarzane w trakcie jej wykonywania, reprezentowanie procedury przez definicję cząstkową. Będzie też dokonany przegląd kłopotów i zalet operacjonizmu. W części drugiej określone będą: empiryczna i teoretyczna równoważność procedur, spójność zbioru procedur, kryterium akceptacji pojęć w nauce oraz kryteria zmian i rozwoju pojęć. Pracę kończą przykłady rozwoju pojęć oraz omówienie dalszych zastosowań zaproponowanej wersji metody operacyjnej.
Cz. II. Treścią pracy jest zmodyfikowana wersja operacyjnej metody określania znaczenia terminów w nauce - nie jedyna procedura (definicja operacyjna), ale ich spójny zbiór określa pojęcie empiryczne. W poprzedniej części określona została procedura operacyjna, warunki jej stosowalności oraz reprezentowanie procedury przez definicję cząstkową. Obecnie określimy empiryczną i teoretyczną równoważność procedur, spójny zbiór procedur, kryterium akceptacji pojęć w nauce oraz kryteria zmian i rozwoju pojęć. Pracę kończą przykłady spójnych zbiorów procedur, zmian i rozwoju pojęć oraz omówienie dalszych zastosowań zaproponowanej wersji metody operacyjnej. Terminy stosowane niżej bez wyjaśnień wprowadzone były w części poprzedniej. Numeracja definicji i twierdzeń jest kontynuowana.

z: Krajewski, Władysław i Nowaczyk, Adam. Tadeusz Nadel-Turoński. Ruch Filozoficzny, XXXVIII (3-4), 203-206, 1980.

z: Lewenstam, Andrzej. Czy tlenowa teoria Lavoisiera była lepsza od teorii flogistonowej? Przyczynek do analizy rewolucji naukowej. Studia Filozoficzne, nr 9-10, 39-65, 1982.

# rewolucja naukowa # historia chemii # filozofia nauki # LAVOISIER, Antoine Laurent de #
TREŚĆ. 1. Teoria flogistonowa przed odkryciem tlenu. 2. Trudności z wyjaśnieniem spalania i redukcji. 3. Reakcje na trudności: teoria tlenowa i zmiany teorii flogistonowej. 4. Dalsze losy obu teorii. 5. Zasada korespondencji. 6. Słabość teorii Lavoisiera. 7. Przyczyny upadku teorii flogistonowej.

z: Bielecki, Marek. Sztuczna inteligencja. Zdrowy rozsądek i filozofia. Studia Filozoficzne, nr 12, 11-24, 1989.

# zdrowy rozsądek # sztuczna inteligencja # hermeneutyka #
ABSTRAKT. Celem tego artykułu jest analiza problemu modelowania komputerowego wiedzy potocznej i myślenia zdroworozsądkowego, zagadnień fundamentalnych dla badań w dziedzinie sztucznej inteligencji. Kryzys w tych badaniach spowodował, że badacze w dziedzinie sztucznej inteligencji (AI) zwracają się w kierunku filozofii poszukując w niej rozwiązań. Uważamy, że trudności, na jakie się natknięto, mają charakter zasadniczy i dalsze próby skazane są co najwyżej na bardzo fragmentaryczne sukcesy. W pierwszej części artykułu prezentujemy główne aspekty tego problemu, a mianowicie zagadnienie reprezentowalności wiedzy zdroworozsądkowej i jej zależności od kontekstu. Następnie przechodzimy do analizy filozoficznej. Przedstawiamy szereg stwierdzeń na temat natury zdrowego rozsądku i języka naturalnego typowych dla hermeneutycznej filozofii Heideggera i Gadamera. Granice, które filozofowie ci wskazują dla formalizacji wiedzy, mogą zyskać na atrakcyjności w zestawieniu z negatywnymi doświadczeniami sztucznej inteligencji. Następnie analizujemy istniejącą praktykę komputerowego modelowania wiedzy potocznej, wskazując na kilka trudności o podstawowym charakterze. Na zakończenie sugerujemy modyfikację dominującego filozoficznego paradygmatu w dziedzinie badań sztucznej inteligencji.

z: Lewenstam, Andrzej. Rola modeli w nauce. Studia Filozoficzne, nr 12, 173-179, 1989. Żytkow, Jan M. i Lewenstam, Andrzej.

# metodologia nauki # modele #
ABSTRAKT. W artykule tym analizujemy związki między teoriami i modelami oraz wskazujemy, że modele są równie ważnym i nieodzownym składnikiem nauki jak teorie. Konstruowanie modeli i konstruowanie teorii są uzupełniającymi się procesami. Teorie są produktem analizy, zaś modele produktem syntezy. Modele są podstawowym narzędziem i wytworem w dziedzinach badających złożone zjawiska i układy, szczególnie ważnym w badaniach nad ukrytą strukturą. Redukcjonistyczna systematyzacja wiedzy w tych dziedzinach dokonuje się poprzez modele. Analizujemy proces tworzenia modeli wskazując, że poprawny model jest na tyle prosty, by równania modelu dały się rozwiązać i na tyle skomplikowany, by dawał adekwatny opis empiryczny badanego zjawiska.